Fakulteti qanegeligi 3-kurs

II.2. Scenariy, inssenirovka haqqinda uliwma tu'sinik.
Aytıp o'tkenimizdey, materiallıq ilajlardı sho'lkemlestiriw zárúrli dóretiwshilik ha'm sho'lkemlestirilgen processlerden esaplanadı. Ssenariydin' jaratılıwı ja'ne onı ma'lim kompozitsiya formasına keltiriw hám saxnalastırıw, do'retiwshilik gruppanıń sol ilaj yamasa tamashanı shólkemlestiriwdegi qararinin' miynetlerin nátiyjesi retinde qaralmaw kerek. Birinshiden, bul eki shig'armanin' (rejissura hám ssenariy) mánisin bir-birinen ajıratıw múmkin emes. Bólek jazılǵan tayın ssenariyler ushın da saxnalastiriw jumısların ámelge asırıw múmkin, biraq rejissyor menen ssenaristin' birge jaratqan dóretiwshilik jemisi natiyjelilew bolıp tabıladı. Sebebi rejissor ilaj, bayram, teatr tamashanıń ideyasın, onıń socialsiyosiy, tárbiyalıq áhmiyetin, joqarı maqsetin uqtirsa, ssenarist badiy estetik teksttiń ózine tartatuǵınlı, ańlatpalıq qarawları arqalı rejissyor pikirin bayitip toltiradı, nátiyjede tolıqqonli ilaj ámelge asıriladı.
Ekinshiden, materiallıq ilajlar tayın úskenelestirilgen bınada emes, bálki ashıq hawada, maydanlarda, baǵ (park) larda, qullası, bir sóz menen aytqanda traditsiyaǵa tán bolmaǵan saqnalıq sharayatlarda ótkeriliwin esapqa alıw zárúr. Saqnalıq múmkinshiliklaming joq ekenligi (saqna, úskeneler, aktyorlar, shıra, dekoratsiya hám t.b. ) materiallıq ilaj shólkemlestiriwshisi jumıstı “nol”den baslawına tuwrı keledi. Odan tısqarı, turaqlı repetitsiyalar ótkeriw múmkinshiligi kemligi, tadbiming bir ret g'ana ótiwin, qatelami tuwrılawdıń derlik múmkinshiligi joq ekenligin esapqa alıp ilaj shólkemlestiriwshileri qatege jol qoymawların esapqa alǵan halda jantasıwı za'ru'r.
Úshinshiden, ssenariy jaratılıwında bolajaq tadbirdin' baǵdarı, yaǵnıy jetekshi minez-qulıq, ilaj forması, ortalıq hám stildi anıqlap alıwı kerek boladı. Rejissyordin' deyaların ámelge asırıwda ssenari-stning wazıypası úlken bolıp tabıladı. Rejissyorlıq ideyaların júzege shig'ariwda ótkeriletuǵın tadbirdin' anıq berilgen sha'rt-sharayatı, yaǵnıy onıń teması, ideyası hám joqarı maqseti, ótkeriletuǵın jay, dóretiwshilik gruppalaming bar ekenligi, shólkemlestiriwdegi materiallıq tárepler, hújjetler, ańızlar hám basqalar tiykar bóle aladı.
Tórtinshiden, ssenariy jaratılıwında hújjetli, jergilikli materiallarǵa tayanish - ilajlardin' effektli, tásirli shıǵıwın támiyinleydi. Bunda minarlar, taslar, terekler, diywal hám basqalar metaforaiy mániste kórkem obraz formasında kórinetuǵın bolıwı múmkin. Real dáliller, nomerler, buyımlar, fotosuretler hújjetli kinofilmlardan paydalanıw, sol ilajǵa baylanıslı qaharmanlardıń ózleriniń tikkeley qatnasıwları hám basqa original tabilǵan zatlar tadbiming tásirliligin jáne de asırıwǵa xızmet etedi. Besinshiden, úrp-ádet, dástúr, dástúr hám qádiriyatlardı ilaj ótkerilip atırǵan aymaq ortalıǵına maslastırıw, olardan ónimli hám tuwrı paydalanıw hám bunı ilaj ideyasına sıńırıw arqalı jaslami qa'diriyatlarimizdi asıraw hám joqarilaw ruwxında tárbiyalaw ssenariy jaratıwdaǵı en' itibar qaratıw zárúr bolg'an bo'limlerden biri bolıp tabıladı.
Altınshıdan, ssenariy jaratıw processinde bir epizodti ekinshi epizodga bólewde “ideologik kópir”di tuwrı tańlaw zárúrli bolıp tabıladı. Geyde bul wazıypanı “baslawshılar” ámelge asıradılar. Lekin bul ápiwayı, ápiwayı variant bolıp tabıladı. Nomerlerdi, epizodlardi bir-birine saxna artınan járiyalaw, baslawshılar, masqarapazlar, quwırshaqlar, túrli dóretpeler qaharmanları hám basqa obraz hám qurallar arqalı da bólew múmkin. Keyingi waqitlarda keń kólemde bayramlanıp atırǵan bayramlarda fonogrammalardi montaj qılıw tiykarında bir-birine bólewge háreket islenbekte. Nomerler yamasa epizodlardi baylanistiriw quralı bolǵan “ideologik kópir”di tuwrı belgilew - ilajdaǵı artıqsha pauzalarning aldın aladı, o'mirin toltıradı, sonıń menen birge saqna úskenelerin almastırıw yamasa keyingi nomerge tayarlanıp alıw múmkinshiligin beredi, en' tiykarg'ısı tamashago'ydi ilaj ideyasınan pikirin “uzilip” qalıwınan saqlaydı. Sol sebepli de rejissor Baxıtlı Sayfullaev aytqanları sıyaqlı, “jaqsı, puqta jazılg'an ssenariy - ilaj yamasa tamashanıń yarım tabıstı támiyinleydi" Respublika kóleminde ótkerilip atırǵan barlıq bayramlarda jurtımızdań kózge kóringen dóretiwshileri ssenarist hám ssenariy teń avtorları bolıp qatnasıw etip kelip atırlar. Olar jurtımızda bolıp atırǵan tereń ózgeriwlami, O'zbekstan keleshegi ullı ekenligine ıseniw, watandı súyiw, óz jumisına, watanına, shańaraǵına miyir-aqıbetli bolıw, mámlekettiń rawajlanıwda jaslardin' pikirinbbelgilew, ǵarrılarǵa húrmet itibarda boliw sıyaqlı ózgesheliklerdi túrli kórkem qurallar arqalı óz ssenariylarina jo etip, tamashagóylar itibarına silteme etiwge umtiladi hám bunı a'melde orinlanip atir. Olar saxnalastırǵan bayram hám tamashaları arqalı O'zbekstan tımsalın kókke ko'terip, onıń gu'lleniwine úlken úles qosıp atır.