F. R. Abduraxmonov z. E. Abduraxmonova

Ichki  m otivatsion  faktorlar:
a. 
Kasbning  xususiy  motivatsion  faktorlari: 
mehnat 
quroli, 
mehnat jarayoni  (yoqimli -  yoqimsiz, estetik tomonlari,  faoliyatning
176

---

bir  xilligi  yoki  har  xilligi,  yutuqning  doimiyligi  -   ehtimoli,  ish 
faoliyatining yengil -  og‘irligi,  mehnatning individualligi va kollektiv- 
ligi,  shu mehnatda kishini  rivojlanishga  yaratiladigan  imkoniyatlar).
b. 
Mehnat  sharoitlari:  jismoniy  (ishni  iqlimga  xos  xarakteristika- 
si);  hududiy  geografik  (ishni  yaqin  joyda  joylashganligi);  tashkiliy 
sharoiti  (mustaqil  b o iish i  -   bo‘yinsunishi,  mehnatni  baholashdagi 
obyektivlik  va  subyektivlik);  ijtim oiy  sharoit  (  ishni  qiyinligi  -  
yengilligi,  kasbiy  m a’lumot,  ishga joylashishni  osonligi,  ishning 
ishonchliligi,  ish  rejimining  erkinligi  -   cheklanganligi,  ijtimoiy 
mikroklim at).
d.  Kasbdan  tashqarigi  maqsadlami  amalga  oshirishni  imkoniyat- 
lari  borligi:  ijtimoiy  ishlarga  imkoniyatni  borligi,  o ‘zi  xohlagan  ijti­
moiy  obrolga ega b o iish i, moddiy ta ’minlanganlikni yaxshiligi, dam 
olish  va  m a’lum  bir  narsalar  bilan  shug‘ullanishga  imkoniyatlami 
borligi, sog iigini saqlash va  mustahkamlash uchun imkoniyatni  bor­
ligi,  muloqotga kirishish uchun  imkoniyatni  boiishi.
Inson  hayotida  qiziqishning  o ‘mi  va  ahamiyati  kattadir.  Kasb 
tanlashda,  shu  kasbga  yo ‘naltirishda  insonni  qiziqishlari  asosiy 
motivlardan  biri  hisoblanadi.  Inson  m a iu m   bir  qiziqishlari  paydo 
b o iis h i  uchun  unda  m a iu m   bir  psixologik  jarayonlar  yuz  beradi. 
Bolalikda  u  kattalarni  kuzatar ekan o ‘zida m a iu m  bir jarayonlarga, 
shu jarayonlarda  sodir b o ia d ig an   hodisalarga  havas,  orzu,  intilish 
paydo  b o ia d i.  Shuning  uchun  ham  o ‘zining  o ‘yinlarida  shu  jara- 
yonlami  takrorlab  o ‘yinlar o ‘ynab boradi.  Shular asosida  bolalarda 
qiziqish  va  intilishlar  paydo  b o ia d i.  Qiziqish  shaxsning  muhim 
psixologik  xususiyatlaridan birini  tashkil  etadi.  Qiziqishda  insonga 
xos  b o ig a n   individual  -   psixologik  xususiyatlar  mujassamlash- 
gan  b o ia d i. 
Qiziqish 
-   bu  insonni  ehtiyojlaridan,  manfaatlaridan 
kelib  chiqqan  holda,  uning dunyoqarashi,  bilimlari  asosida  insonga 
xos  b o ig a n   orzu  havaslari,  intilishlari  bilan  b o g iiq   b o ig a n   psi-
177

---

xologik jarayondir.  Qiziqish  bilim lam ing  ongli,  puxta  va  barqaror, 
anglangan holda  o ‘zlashtirishda  shaxs  qobiliyati  rivojlanishiga,  dun- 
yoni  mukammalroq  tushunishga,  bilim  saviyasini  kengayishiga yor- 
dam beradi.
Insondagi  qiziqish  eng  aw alo   uning  ehtiyojlaridan  kelib  chiqadi. 
Inson  biror  narsaga  ehtiyoj  sezsa  shu  obyektga  o ‘zining  diqqatini 
qaratadi.  Obyekt o ‘zining  zarurligi bilan insonni  diqqatini  tortadi va 
unga  m a’lum  bir  ehtiyoj  sezib  boradi.  Insonni  diqqatini  tortgan  shu 
obyekt  inson  hayot  faoliyati  uchun  qiziqarli  bo‘Isa,  uning  ehtiyoj ini 
qondirsa,  demak  shu obyekt insonni  intilishiga sabab b o iad i.