F. R. Abduraxmonov z. E. Abduraxmonova

K a s b iy   fa o liy a t
 
so n a la r i
N
a
ti
ja
la
r
P
a
s
t
0
‘
r
ta
c
h
a
d
a
n
p
a
s
t
оrv
6S
n
sr
so
0
‘
r
ta
c
h
a
d
a
n
y
u
q
o
r
i
y
u
q
o
r
i
D
a
r
a
ja
la
r
<
(
-
6
o
-
(
s
-
)
1—
1
■u.
i
IV
00
B
a
ll
l.B io lo g iy a
Q
iz
iq
is
h
la
r
n
in
g
 
if
o
d
a
la
n
g
a
n
li
g
i
2.G eografiya
3.G eologiya
4.M editsina
5 .0 z iq   - o v q a t  va 
yengil  sanoat
6.Fizika
7.  K im yo
8.Texnika
9 . E l e k t r o r a d i o -  
texnika
1 O . M e t a l l . i s h l .  
berish
11 . D u r a d i g o l r l i k  
sa n ’ati
12.  Q urilish
13  T ransport
1 4 . A v i a t s . d a r y o  
vadeng.trasporti
15.Harbiy
m utaxassislik
16.Tarix
17.A dabiyot
1 8 Ju m a listik a
19.Ijtim oiy  faoliyat
20.  P edagogika
170

---

2  1  .  X   u  q  u  q  . 
Y uristprudensiya
22. 
Savdo 
va 
xizm at
23.  M atem atika
24.Iqtisod
25.C het tillar
26.  Tasviriy  sa n ’at
27.S ahna  sa n ’ati
28.  M usiqa
2 9.F izkultura 
va 
sport.
0 - 2 . 0
2 .1 -   4 .0
4.1
-8 .0
8 .1 -
10.0
1 0 .1 -1 2
Takrorlash  uchun  savollar
1  . Kasb psixologiyasi fani, ta’lim muhiti va  psixodiagnostik faoliyat.
2.  Psixodiagnostika va  kasb psixologiyasi masalalari.
3. Kasbiy maslahat berish uchun  ishlatiladigan testlar.
4. Psixodiagnostik  izlanishlaming ahamiyati.
5.  Kasb  psixologiyasi fani va psixodiagnostikaning o‘zaro aloqasi.
171

---

1 .B iologiva
Q
iz
iq
is
h
la
r
n
in
g
 
if
o
d
a
la
n
g
a
n
li
g
i
2.G eografiva
3.G eo  ogiva
4.M editsina
5,O ziq  -o v q a t  va 
yen^il  sanoat
Б-Ffzika
7.  K im vo
S.Texnika
9 . E l e k t r o r a d i o -
texnika
R T M e t a l l . i s h l .
berish
11 .D u ra d ig o lrlik  
sa n ’ati
12.  O urilish
13  Transport
14. A v ia is .d a r y o  
vadeng.trasporti
15TIarbiy
m utaxassislik
16.Tarix
17.A dabivot
18.Jum alistika
1  9  . 1 j  t  i  m   о  i  у 
faoliyat
20.  P edagogika
2  i  .  X  u  q  u  q  . 
Yuri stpruden si va
22Г 
b av a o  
va 
xizm at
23.  M atem atika
24.Iqtisod
2 5 .C ie t tillar
26.  Tasviriy 
sa n ’at
27.S ahna  sa n ’ati
28.  M usiqa
2 9.F izkultura  va 
sport.
0
- 2 .0
2 .1 -
4 .0
4.1
- s . o
8 .1 -
10.0
10 .1 -
12
Takrorlash  uchun  savollar
1  . Kasb psixologiyasi fani, ta’lim muhiti va  psixodiagnostik faoliyat.
2.  Psixodiagnostika va  kasb psixologiyasi masalalari.
3.  Kasbiy maslahat berish uchun  ishlatiladigan testlar.
4. Psixodiagnostik  izlanishlaming ahamiyati.
5.  Kasb  psixologiyasi fani va psixodiagnostikaning o‘zaro aloqasi.
172

---

I l l   Bob.  Kasb  psixologiyasi  va  o ‘quv  m otivlari  m uam m olari
3.1. Kasb  tanlashga ta ’sir etuvchi asosiy om illar va  motivatsiya
 
K asb  tanlash  va  unga  ta ’sir etuvchi  omillar.  Kasb  tanlash  va
 
shaxs  m otivlari.  K asb  tanlashda  ta ’sir etuvchi  omillar.  Inson
 
qiziqishi,  ehtiyoji,  m anfaati va  yaxshi  yashash  orzusi
Kasb  tanlash  jarayoni  -   bu  ijtimoiy  foyda’i  jarayon  b o ‘lib 
insonni  o ‘zi  tanlagan  kasbi  orqali  jam iyatga  q o ‘shadigan  his- 
sasi  hisoblanadi.  Kasb  tanlash  bu  insonni  o ‘zini  anglash  jarayoni 
bilan  bog‘liqdir.  Chunki  inson  o ‘zini  katta  b o iib  borishini  anglaydi 
va  kelajakda  m a’lum  bir  kasb  b o ‘yicha  ishlashi  zarurligini  sezadi. 
Bu  tanlagan  kasbi  insonni  qoniqtirishi,  ehtiyojlarini  qondirishi  va 
kelajak hayoti uchun asos  b o lish in i  anglashi  orqali  yuz beradi.  Bu 
jarayonni  dunyoni  k o ‘plab psixolog  mutafakkirlari  o ‘rganganlar.
Kasb  tanlash  bu  o ‘ziga xos b o ig a n   murakkab jarayon  b o ‘lib,  u 
inson  va uning psixologik,  fiziologik,  ijtimoiy,  moddiy  im koniyat­
lari bilan b o g iiq  b o ia d i.  Kasb  tanlashning  ortida  inson yotadi -  bu 
uning  ehtiyojlari,  manfaatlari,  qiziqishlari,  qobiliyatlari  va  o ‘ziga 
xos  psixologik 
xususiyatlari  bilan  b o g iiq   b o ia d i.  Bu  fikr  har 
bir  kasb  tanlovchining  psixologik  xususiyatlaridan  kelib  chiqqan 
holda  individual  yondoshish kerakligini  anglatadi.
Kasb  tanlovchilam ing  kasb  tanlashlariga  k o ‘pgina  omillar  o ‘z 
ta ’sirini k o‘rsatadi. Bunda birinchi o ‘rinda shaxsning kasbga b o ig a n  
ehtiyoji,  uning  motivlari,  layoqati,  qiziqishi,  iqtidori  va  qobiliyati 
kabilar turadi.  Yana  shuni  aytish  kerakki,  kasb  tanlashda  insonning 
jinsiga  asosan  ham  kasblarga  y o‘naltirish  muhim  hisoblanadi.  Bu 
kabi  omillami  hisobga olgan  holda  o ‘quvchilarni  kasb tanlashlariga
173

---

y o ‘nalish  berish  o ‘ziga  xos  tomonlarda  k o ‘zga  tashlanadi.  Bu  kas­
biy  m aorif yoki  kasblar  haqidagi  bilim lar  berish  hisoblanadi.  Bun­
da  o ‘quvchilami  kasbning  mohiyati,  har  bir  kasbni  inson  oldiga 
qo‘yadigan  talablari  va  vazifalari, jam iyatga kerakli  darajalari  kabi­
lar  bilan  tanishtiriladi.  Kasb  maorifi  insonni  yoshi, jinsi,  saviyasi, 
bilimlari,  aql  -   farosati  kabi  tom onlarga  asosan  xilma  xil  tarzda 
amalga  oshiriladi.
Kasb  tanlashga  yana  o ‘quvchilarga  kasbiy maslahatlaming  ham 
ahamiyati  kattadir.  Kasbiy  maslahat  o ‘quvchilami  kasb tanlashlari- 
da,  bu  kasbni  mohiyatini  va  maqsadlarini  ularning  ongiga  ehuqur 
yetkazib  berish  va  ularda  m a’lum  bir  qiziqishni  shakllantirish  bilan 
b o g iiq  jarayon  hisoblanadi.  Kasbiy  maslahat  bu  shaxsning  ishti- 
yoqi,  havasi,  intilishi,  qobiliyatlariga  mos  kasb  -  hunami  tanlash- 
lari  uchun  muhim  obyektiv  va  subyektiv  sharoitlar  yaratish  bilan 
bog‘liq jarayon  hisoblanadi.
Shaxs  tomonidan  biror bir kasbni  tanlash  uning bilimlaridan kelib 
chiqqan  holdagi  motivlarga  b o g iiq   b o ia d i.  Motiv  deganda  nimani 
tushunamiz?  Motivlar haqida  juda  ko‘plab  ta ’riflar berilgan.  Motiv 
lotincha so‘z b o iib   movere  -  harakatga keltiruvchi, undovchi degan 
m a’noni  bildiradi.  Motiv  subyektning  ehtiyojlarini  qondirish  bilan 
b o g iiq   b o ig a n   faoliyatga undovchi  xatti -  harakatlardir. Tashqi va 
ichki  sharoitlam ing  y ig in d isi  sifatida  subyektni  m a iu m   bir  faoli­
yatga  faolligini  chaqiruvchi  y o ‘nalishdir.  [36,218.]  M otivatsiya 
hayotiy  muhim  ahamiyatga  ega  b o ig a n   tabiiy  va  ijtimoiy  shart
-   sharoitlarga, jism larga  xulq  -  atvomi  yo‘naltiruvchi  qo‘zg‘atuvchi 
tariqasida  baholanishi  mumkin.  Insonni  ehtiyojlaridan  kelib  chiqib 
uning ko‘plab motivlarini  ajratish mumkin.  Motivlami  E.G ‘oziev va 
A.  Jabborovlar tavsiyasicha quyidagi ko ‘rinishlarini  ko‘rsatish mum­
kin.  [35,42-43.]
174

---

9-chizma
Bizningcha,  kasbiy  (professional)  motivlar  quyidagi  guruhlarga 
b o lin ad i  deb  ko‘rsatadilar  yuqoridagi  avtorlar.  1)  ijtimoiy  motivlar;
2) jamoaviy  motivlar;  3)  protsessual  motivlar;  4)  rag‘batlantiruvchi 
motivlar va boshqalar.
O bquvchilarni  kasb  tanlashiga  oid  ko‘plab  fikrlar  mavjud.  Shun- 
day  fikrlardan  biri  E.A.Klimovga  tegishlidir.  U  kasb  tanlashni  uchta 
tomonini  ajratib  ko‘rsatadi.
1.  Shu kasbda  ishlashni  istash  (xohlayman).
2.  Kasbni  egallashga  b o ig a n   qobiliyat,  imkoniyatlarni  hisobga 
olish va keyinchalik  yaxshi  natijaga  erishish  (bajara  olaman).
3.  Tanlagan  kasbga  xalq  xo ‘jaligini  ehtiyojlarini  hisobga  olish 
(kerak).
Shuningdek,  E.A.Klimov  tomonidan  kasb  tanlashning  aniq  omil- 
lari  ham  ajratiladi.
175

---

Bular quyidagilar:
1 .0 ‘zni  qiziqish va xohishlarini  hisobga olish;
2 .0 ‘zidagi  qobiliyatlarni  hisobga olish;
3.Kasb haqida m a’lumotlarga ega b o‘lish;
4.Ota -  onaning  fikrlarini  hisobga olish;
5.Sinfdoshlarini,  tengdoshlarini,  o ‘rtoqlarini  fikrlarini  hisobga 
olish;
7.Ishlab chiqarish bozorini hisobga olish;
8.M a’lum bir kasbni tayyorlash b o ‘yicha dasturlaming  mavjudlig- 
ini  hisobga olish.
A.I.Zelichenko  va  A.G.Shmelevlar  kasb  tanlashning  ichki  va 
tashqi  faktorlarini ko‘rsatib u yoki bu kasbni tayyorlashning motivla- 
rini  asoslab  beradilar.Kasb  tanlashga ta ’sir etuvchi  motivlami  tashqi 
va  ichki  omillarga  b o ‘lib  ko‘rsatish  mumkin.  Bular  quyidagicha 
ko‘rinishga ega: