F. R. Abduraxmonov z. E. Abduraxmonova


Kasb  tanlashda  insonni  o‘z  - o ‘zini tarbiyalashi


bet127/196
Sana25.01.2022
Hajmi
#409943
1   ...   123   124   125   126   127   128   129   130   ...   196
Bog'liq
fayl 1114 20210526

Kasb  tanlashda  insonni  o‘z  - o ‘zini tarbiyalashi
 
psixologik jarayon  sifatida
Inson  ulg‘ayib  borib  o ‘zi  uchun  kerakli  b o ig an ,  o ‘zini  va  bo- 
lalarini  boqa  oladigan  kasbni  tanlay  olishi  zarur  b o iad i.  Hayotda 
insonga qiziqarli b o ig a n   juda ko‘p  kasblar  mavjrddir.  Psixolog  va 
pedagoglar  inson bu  kasblami  egallay olishini va bunga  ularda bar- 
cha  imkoniyatlar  mavjudligini ko‘rsatib  beradilar.  Inson  xilma - xil 
kasblardan  faqat  bittasinigina  egallashi,  uni  o ‘zining  manfaatlari- 
dan  kelib  chiqib  tanlashi  kerak b o ia d i.  Bunday  jarayon,  ya’ni  kasb 
tanlash  qanday  tarzda  sodir b o ia d i.  Insonni  kasb tanlashi  vaunga 
tayyorgarlik  bu  uzoq  davom  etadigan  jarayondir.
Kasb  tanlash  bu  birdaniga  b o ia d ig an   jarayon  emas.  Kasb  tan­
lash  bir  qancha  etaplardan  tashkil  topadi.  Bu  etaplar  bir  butun 
holda  yuz  beradi.  Bu  etaplam i  davomiyligi  quyidagilardan  tash­
kil  topgan.
- Tashqi  sharoitlar;
-  Kasb tanlayotgan  subyektning  individual  xususiyatlari.
Kasb  tanlashning  8  ta  tomonini  E.A.Klimov  ko‘rsatib  beradi. 
Bular:
1)  Oiladagi  katta yoshdagi  oila  a ’zolarining  tutgan  o ‘mi, y a’ni 
ta’siri.
2)  0 ‘rtoqlari  va  tengdoshlarining tutgan  o ‘mi;
3)  Sinf rahbari,  maktab  o ‘qituvchilarining tutgan  o ‘mi;
4)  Shaxsning kasbiy  rejalari;
5)  Qobiliyatlari;
233


6)  Tanlagan  kasbini  ijtimoiy  tan olinganlik  darajasi;
7)  Kasb  haqida  m aium otlarga ega  boiganlik;
8)  Faoliyati  davomidagi  intilishlaridan.
Insonni  kasb  tanlashi  psixolog  I.Konning fikricha, bolalik  davri- 
dan  boshlanadi  -  bu  o ‘yinlar  tarzida,  bunda  bola har xil  kasb  bilan 
bog‘liq  o ‘yinlami,  rollami  o ‘ynaydi.  Bola  bu  rollami  bajarishda 
har  xil  simvolik  narsalardan  foydalanadi.  Deylik  stuldan  -   rasta, 
qog‘ozdan -  pul  sifatida  foydalanadi.  Bular asosida  m a’lum bir  rol- 
lar o ‘ynaladi.
Kasb  tanlashda  inson eng  muhim  jarayonni boshidan kechiradi. 
Bu  kasb  tanlashda  o ‘z  -  o ‘zini  tarbiyalash,  tayyorlash  hisoblanadi. 
0 ‘zini kasb tanlashga diqqatini qaratilishi  bolada shu kasbga  bo‘lgan 
intilishlardan  boshlanadi.  Bu  intilishlar  har  xil  motivlar  asosida 
sodir bo ‘ladi.  Inson  o ‘zi  uchun  kerakli  b o ig a n   kasbni  tanlashi juda 
ko‘plab  omillar asosida  shakllanib  boradi.  Lekin bu  omillarni o ‘sib 
kelayotgan  avlod  o ‘zida  singdirishi  va  ongli  ravishda  kasbni  tan­
lashi  lozim b o ia d i. Kasb  tanlashda  inson o ‘z o ‘zini tarbiyalab  bora­
di,  bu  esa  insonni  o ‘zini  anglashi,  maqsad  va  manfaatlarini  chuqur 
tahlil qilgan holda  amalga  oshirishi  bilan  b o g iiq   b o iad i.
Yoshlardagi  kasb  tanlash  jarayoni  bu  psixologik  jarayon b o iib  
ulami  shu  kasbga  olib  keluvchi  omillarga  asoslanadi.  Yoshlardagi 
psixologik jarayonlar  va  xususiyatlar  bir  xil  boim aydi.  Bu  ular­
ning  individual -  psixologik  xususiyatlari bilan  b o g iiq   b o iad i. Ay- 
rim  bolalar o ‘zligini anglab  olgan bo isalar,  ayrimlari boshqalaming 
ta ’siriga  tushadi.  Demak,  ko‘rinib  turibdiki,  kasb  tanlashda  bolaga 
ichki  va tashqi  omillar  ta ’sir etadi.  Boladagi  tetiklik va bo‘shlik  bu 
kasbni tanlashiga  sababchi  b o iad i.
0 ‘z - o ‘zini  tarbiyalash -  bu  ongli  faoliyat  b o iib   insonni shaxs 
sifatida  o ‘zini  t o i a  - to ‘kis  im koniyatlaridan  foydalana  olish  hi­
soblanadi.  Inson  o ‘zini  boshqarish  mexanizm larini  faollashtirish
234


asosida  amalga  oshirishi  kerak  bo‘lgan  maqsadlarni,  g ‘oyalami, 
shaxsiy  fikrlami  aniq  bilishga  asoslanadi.  U  bevosita  tarbiya 
bilan b o g iiq   holda  shaxsni  shakllantirish  jarayonini  mustahkam- 
laydi,  balki  uni  yanada  rivojlantiradi.  0 ‘z  -  o ‘zini  tarbiyalash- 
ning  zaruriy  komponentlari  -   bu  insonni  shaxsiy  rivojlanishini 
o ‘zi  tahlil  qilishi,o‘zini  o ‘zi  tasdiqlashi  va  o ‘z  -  o ‘ziga  g ‘oyalarni 
singdirishi  hisoblanadi.
O cz  -  o ‘zini  tarbiyalashning  zaruriy  sharti  bo‘lib  eng  avvalo 
o ‘zini  yaxshi  bilish,  o ‘ziga  to ‘g ‘ri baho  berish  va o ‘z - o ‘zini  ang­
lash  hisoblanadi.  0 ‘z  -  o ‘zini  tarbiyalash  bir  qarcha  obyektiv  va 
subyektiv  sabablar  bilan:  hammadan  yaxshiroq  bo‘lish, jamiyatni 
fuqarolarga  bo‘lgan  talabi  bilan, ulaming  m a’lumoti  va  sifati  bilan, 
o ‘quvchilami  o ‘qitish  va  tarbiyalashdagi  pedagogik  ta’sirlar  bilan 
bog‘liq.  Mana  shular  asosida  o ‘z  -  o ‘zini  tarbiyalash  uchun  ichki 
sharoitlar  shakllanib  ehtiyojlar,  manfaatlar,  qarashlar  va  ishonchlar 
asosida insonda  hayotiy  g ‘oya  va  maqsadlar  aniqlanadi.
Insonni  o ‘z  -  o ‘zini  boshqarish  mexanizmlarini  faollashishi  aso­
sida, o ‘z - o ‘zini  tarbiyalash  shaxsiy  hayot mazmunini, maqsadlarini 
aniq  anglab  olinadi.  0 ‘z  -  o ‘zini  tarbiyalashning  zaruriy  kompo­
nentlari  -  bu  shaxs  rivojlanishining  refleksiyasi,  o ‘z  -  o ‘ziga  hisobat 
berish, o ‘z - o ‘zini nazorat qilish  hisoblanadi.  0 ‘z - o ‘zini tarbiyalash 
usullariga  quyidagilar 
kiradi:  o ‘zidan  qoniqqanlik,  o ‘z  -  o ‘zini 
muhokama  qilish,  o ‘z  -  o ‘zini  ishontirish,  o ‘z  -  o ‘ziga  maqsadlarni, 
manfaatlami  singdirish,  shuningdek  o ‘z  -  o ‘ziga  buyuruq  berish. 
0 ‘smirlik  davrida  o ‘z  -  o ‘zini  tarbiyalashda  muhim  rolni  o ‘ziga 
baho  berish  o ‘ynaydi.  Bunda  bola  o ‘zining  imkoniyatlariga  baho 
beradi  va o ‘zini  shunga  tayyorlab  boradi.
Pedagogika  o ‘z - o ‘zini  tarbiyalash  tushunchasiga insonning  ich­
ki  ruhiy  dunyosini  qo‘yadi.  0 ‘z -  o ‘zini  tarbiyalashda  tashqi  omil- 
lar -   bu  faqat  tashqi  sharoitlar,  uni  qo‘zg‘ovchi  omillar,  harakatga
235


keltiruvchi  manfaatlar  hisoblanadi.  Shuning  uchun  ham  filosoflar, 
psixologlar va pedagoglar  inson  ruhiyatiga  uni  rivojlantiruvchi, ha- 
rakatga  keltiruvchi kuch deb qaraydilar. Tarbiyalab  borish  davomida 
o ‘smimi  o ‘zini  o ‘zi  tarbiyalashga ham  e ’tibomi  jalb  qilish  kerak 
boMadi.
0 ‘z -  o ‘zini  tarbiyalash  m a’lum  bir  darajada  shaxsni  rivojlan- 
ganligini  k o ‘rsatadi, y a’ni  uni  o ‘z -  o ‘zini  anglaganligi,  o ‘zini  xatti- 
harakatlarini  boshqalaming  harakatlari  bilan  taqqoslashda  ko‘zga 
tashlanadi.  0 ‘z  -  o ‘zini  tarbiyalashni  asoslari  b o iib   va  insonni 
yetukligini  ko‘rsatuvchi  tomonlar  bo‘lib kishining  o ‘z  imkoniyat- 
lariga,  ixtidorlariga  bo‘lgan  munosabatini,  o ‘ziga  bergan  bahoni 
to ‘g ‘riligi,  o ‘zidagi  kamchiliklami  ko‘ra  olishlik  hisoblanadi.  0 ‘z
-  o ‘zini  tarbiyalash  -   bu  subyektning  anglangan  faoliyati  bo‘lib, 
o ‘zini  shaxs  sifatida  to ‘la  namoyon  qilish,  o ‘zini  maqsadlarini, 
g ‘oyalarini,  shaxs  sifatidagi  mohiyatini  chuqur  anglagan  holda 
o ‘zgartirib  borishidir.  0 ‘z - o ‘zini  tarbiyalash -  bu ontogenez davri- 
da  kechikib  kirib  boradi,  inson  o ‘zligini  anglab  borishi  bilan  o ‘ziga 
b o ig an e’tibor kuchayadi va o ‘zini - o ‘zi tarbiyalashga  e’tibor beriladi.

Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   123   124   125   126   127   128   129   130   ...   196




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish