F. R. Abduraxmonov z. E. Abduraxmonova

S
  Biz o ‘ynayotgan  rollar;
S
  Biz  shakllantirayotgan  ijtimoiy  identifikatsiya;
S
  Biz  o ‘zimizni  atrofdagilar  bilan  solishtirishimiz;
S
  Bizning  yutuqlarimiz  va kamchiliklarimiz;
S
  Atrofdagilami  biz  haqimizdagi  fikrlari;
S
  Bizga taalluqli  b o ig an   madaniyat  [4 1 ,81 .]
Kasbni tanlashda shaxsni o ‘z - o ‘zini baholashi -  bu o ‘zini shu  kasb­
ga  layoqatliligini,  shu  kasbga  mosligini  yoki  mos  emasligini  tanla­
gan  kasbining  talablaridan  kelib  ehiqib  baholashi  hisoblanadi.  0 ‘z  - 
o ‘zini  baholash  har qanday  psixik  jarayonlar  kabi  hayot  davomida 
shakllanadi.
Psixologik -  pedagogik  adabiyotlarda  kasb  tanlashdagi  qarorlami 
tushuntirib  berishda  har  xil 
yondoshishlar  mavjud.  Ayrimlar  kasb 
tanlashni xuddi faoliyatni  tanlash kabi  tushuntiradilar.  Ba’zilar esa  kasb 
tanlashni  insonni qiziqishi  yoki  kasbiy  yo‘nalishi  sifatida  qaraydilar. 
Bu  masalaga  to‘g‘riroq  yondoshganlar  insonni  kasb  tanlashi  uning 
faolligi va ehtiyojlari bilan  bogMiqligini ko‘rsatganlar hisoblanadi.
Insonni kasb  tanlashidagi  o ‘z “Men”ligini  anglashi  uni  tanlayot- 
gan  kasbini  anglab,  baholab,  o ‘z  layoqatlarini  chamalab  keyin  tan- 
lanishiga  olib  keladi.  0 ‘z  “Men”ligini  anglamagan  holda  tanlangan 
kasb,  bu  o ‘ylab,  chamalab  qilinmagan  ish  boMadi.  Bunday  kasbni 
tanlagan  shaxs  keyinchalik  o ‘z  kasbni  o ‘zgartirishi,  undan  norozi 
boMishi,  ishga  jonu - dili bilan yondoshmasligini  ko‘rsatadi.
Kasb  tanlash  atrofida  turgan  kishilar o ‘zlarini bilishga xos  boMgan 
alohida  psixologik  kayfiyatda  boMadilar.  Kasb  tanlayotgan bu  kishi-
239

---

lar uchun o ‘zlarini  imkoniyatlariga  baho  berish,  shu  jum ladan kasb 
bilan  bog‘liq  imkoniyatlariga  kasbga  kirishga  halaqit  qiladigan 
tomonlarini  va kasbga  kirishishga  b o g iiq   imkoniyatlarini  baholay 
olish  xarakterlidir.  Lekin  o ‘smirlar  kasb  tanlashida  o ‘ziga  baho 
berishlari  yaxshi  rivoj  topmagan.  Ularning  ko‘pchiligi  kasbni  tan­
lashdagi  imkoniyatlarini  yaxshi  tahlil qilmagan holda,  yuzaki baho- 
lab  tanlashadi.  K o‘p  hollarda  ular  kasb  tanlashni  yetarli  darajada 
baholay  olmaydilar  yoki  o ‘ta  yuqori  baholay  boshlaydilar.  Bular 
oqibatda  ulami  noto‘g ‘ri  kasb  tanlaganligini  ko‘rsatadi.
0 ‘z  “M en”  ligini  anglash  juda  murakkab jarayon  hisoblanadi. 
“Men”  obrazi  yoki  o ‘z  -  o ‘zini  anglash  birdaniga  shakllanmaydi, 
balki  yillar  davomida  shakllanib  boradi.  V.S.  Merlin  bo‘yicha 
ko‘plab  ijtimoiy  omillardan 4  tasi  “Men”  obrazini  shakllanishiga 
o ‘z ta’sirini  ko‘rsatadi.  Bular:
• 0 ‘zini  boshqalardan  farq  qilishini  anglash;
• 0 ‘z menligini  faoliyatdagi  faol  subyekt  sifatida  anglash;
• 0 ‘zini  psixologik  xususiyatlarini,  o ‘ziga  emotsional  baho  be- 
rishni  anglash;
• Muloqot  va  faoliyat  asosida  ottirgan  malakalarga  suyangan 
holda  o ‘z  -  o ‘ziga  ijtimoiy  -  ahloqiy  baho  berishni,  o ‘zini  hurmat 
qilishni  shakllanishi.
Bular  insonni  o ‘z  menligini  shakllanib  borishi  bilan  birga  kasb 
tanlashga  ham o ‘z ta’sirini  o ‘tkazib  boradi.