F I z I k a o’quv qo’llanma



Download 10,16 Mb.
Pdf ko'rish
bet227/303
Sana06.08.2021
Hajmi10,16 Mb.
#140212
1   ...   223   224   225   226   227   228   229   230   ...   303
Bog'liq
FIZIKA (Oquv qollanma)

25.8    Yorug’likning bosimi 

Maksvell  nazariyasiga  asosan,  jism  sirtiga  tushayotgan  har  qanday 

elektromagnit  to‘lqinshu  jismga  bosim  beradi.  Bosimni  vujudga  kelishini 

quyidagicha  tushuntirish  mumkin.  Yassi  yorug’lik  to‘lqin  metall  sirtiga  normal 

ravishda  tushayotgan  bo‘lsin  (25.9-rasm).  U  holda  yorug’lik  to‘lqining  E  va  N 

vektorlari  metall  sirti bo‘ylab yo‘nalgan bo‘ladi.  

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Yorug’likning  elektr  maydoni  ta’sirida  metall  sirtiga  yaqin  joylashgan 

elektron  maydonga  teskari  yo‘nalishda  harakatga  kela  boshlaydi.  Lekin  shu 

vaqtning 

o‘zida 

yorug’lik 

to‘lqinining 

magnit 


maydoni 

tomonidan 

harakatlanayotgan  elektronga  Lorents  kuchi  (F

l

)ta’sir  qiladi.  Bu  kuch  metall  sirtiga 

perpendikulyar  ravishda  uning  ichiga  qarab  yo‘nalgan.  Yoritilayotgan  metall 

sirtining  birlik  yo’ziga  ta’sir  etadigan  Lorents  kuchlarining  yig‘indisi  yorug’lik 



F



l

 

25.9-rasm 

25.10-rasm 



 

378 


bosimini  harakterlaydi.    Maksvell  nazariyasi  asosida  o‘tkazilgan  hisoblar  natijasida 

yorug’lik  bosimi uchunquyidagshi  formula  hosil qilinadi: 



         p= (1+ )    

 

 



 

     (25.32) 

bunda  W  –  sirtga  tushayotgan  yoruhlik  dastasi  energiyasining  hajmiy 

zichligi,   – sirtning  yorug’lik  qaytarish koeffisienti. 

Yorug’lik  bosimini  birinchi  bo‘lib  1900  yilda  P.N.Lebedev  tajribada 

aniqladi.  P.N.Lebedev  tajribasining  mohiyati  quyidagidan  iborat:  osongina 

buriladigan  parrakning  qanotlaridan  biri  qoraytirilgan,  ikkinchisi  esa  yaltiroq  qilib 

yasalgan  (25.10-rasm).  Bu  qanotlarni  navbatma-navbat  yoritish  natijasida  hosil 

bo‘ladigan  parrakning  burilishlari  taqqoslanadi.  parrak  o‘qiga  yopishtirilgan 

kichkina  ko‘zgudan  qaytuvchi  nurning  og‘ishiga  asoslanib  parrakning  burilganlik 

darajasi  to‘g‘risida  ma’lumot  olinadi.  Tajribalarda  yorug’likning  yaltiroq  qanotga 

beradigan  bosimi  (r



ya

)  qoraytirilgan  qanotga  beradigan  bosimi  (r



q

)    dan  ikki  marta 

katta bo‘lib chiqdi.  Bu natija   

Maksvellning  nazariy  xulosasiga  mos  keladi.  Haqiatan,  ideal  yaltiroq  sirt 

uchun  =1. Shuning  uchun (25.32) ga asosan,  

                                                 p

ya

= (1+ )=2 . 

Yorug’likni  to‘la yutuvchi  qoraytirilgan  sirt uchun  =0. Natijada   



                                                   p

q

= (1+ )= . 

Yorug’likning  bosimini  P.N.Lebedev  tajribasida  aniqlangan  qiymati  (25.32) 

formula  asosida hisoblangan qiymatiga  yaqin bo‘lib chiqdi.  

Yorug’lik  bosimini  kvant  tasavvurlar  asosida  ham  tushuntirish  mumkin. 

Sirtga  normal  ravishda  tushayotgan  yassi  momnxromatik  yorug’lik  dastsining 

birlik  hajmida  N  ta  foton  mavjud  bo‘lsin.  Sirtu  stida  asosining  yuzi  bir  birlikka, 

bilindligi  esa  s  ga  teng  bo‘lgan  silindirni  xayolan  tasavvur  qilaylik.  Silindr  ichidagi 

N·c fotonlarning  barchasi birlik  vaqtda birlik  yuzaga tushadi.   

Ularning  Nc  qismi  sirtdan  qaytadi,  qolgan  qismini  ya’ni  (1- )Nc  foton 

sirtda  yutiladi.  Yutilgan  fotonlarning  har  biri  sirtga  m

f

c  impuls  beradi.  Qaytgan  har 

bir  foton  tufayli  sirt  m



f

c-(-  m

f

c)=2  m

f

c  ga  teng  impuls  oladi. U holda birlik vaqtda 


 

379 


sirtning  birlik  yo’ziga  ta’sir  etuvchi  impulslarning  yig‘indisi  yorug’lik  bosimini 

ifodalaydi,  ya’ni  



          p=2 m

f

c Nc+ m

f

c(1- )Nc=(1+ )Nm

f

c

2

   

 

 



     (25.33) 

Bu  ifodadagi  Nm



f

    -  birlik  hajmdagi  fotonlar  massasi.  Shuning  uchun, 

Eynshteynning  massa  va  energiya  oarsidagi  ekvivalentlik  qonuniga  asosan  Nm



f

c

2

 

birlik  hajmdagi 



 yorug’lik energiyani  harakterlaydi. 

Natijada  (25.33) ifoda p=(1+   ko‘rinishga keladi. 

 


Download 10,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   223   224   225   226   227   228   229   230   ...   303




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish