F I z I k a o’quv qo’llanma

h

c

hv

р

 

munosabatni modda zarralari  uchun ham qo’llash mumkin.  Shuning  uchun massasi 

m, tezligi  v bo’lgan zarraning  harakatlanish  jarayonida  uzunligi   

mv

h

p

h

 

     (26.6) 

---

 

390 

bo’lgan  to‘lqinning  xususiyatlari  namoyon  bo’lishi  kerak,  degan  xulosaga  kelinadi. 

(26.6)  ifodani  De-Broyl  to‘lqin  uzunligi formulasi  deb,   ni esa De- Broyl to‘lqin 

uzunligi  deb atash odat bo’lgan.   De- Broyl gipotizasi bilan tanishgach, Eynshteyn 

quyidagi  fikirni  aytdi:  agar  bu  gipotiza  uchun  bo’lsa,  elektronlar  uchun  difraksiya 

hodisasi kuzatilishi  lozim. 

 

Haqiqatan,  1927  yilda  Devisson  va 

Jermer  tajribasida  bu fikr tasdiqlandi. Bu 

tajribasining 

sxemasi 

26.6-rasmda 

tasdiqlangan.  Qizdirilgan  K  katoddan 

chiqqan  termoelektronlar  katod va  A anod 

oralig’idagi  elektr  maydoni  ta’sirida 

tezlatiladi. 

Elektronlar 

dastasi 

va 

diafragmalar  yordamida  ingichka  dasta 

shaklida  kristallga,  undan  sochilgan  elektronlar  esa  ionizatsion  kamera  (IK)ga 

tushadi.  Ionizatsion  kamerada  vujudga  kelgan  tok  galvanometr  yordamida 

o’lchanadi.  Tajribada  ionizatsion  kamerani  siljitish  yordamida  turli  burchaklar 

ostida  sochilgan  elektronlarni  qayd  qilish  imkoniyati  mavjud  edi.  Tajribalar  natijasi 

shuni  ko’rsatdiki,  sochilish  burchagining  o’zgarishi  bilan  ionizatsion  kameradagi 

tok kuchi monoton ravishda o’zgarmaydi, balki  bir qaror maksimumlar  kuzatiladi. 

Masalan,  nikel  kristali  bilan  tajribada  o’tkazilganda  elektronlarni  tezlatuvchi 

(ya’ni  K  va  A  lar  orasidagi)  potensiallar  farqi  54  V  bo’lganda  (bunday  maydonda 

elektron 

4 10

6 

m/s  tezlikka  erishadi)  sochilish  burchagining 

=50   qiymatida 

maksimum  kuzatildi.  Agar  shu  tajriba  elektronlar  dastasi  bilan  emas,  balki  rentgen 

nurlari  bilan  o’tkazilgan,  difraksion  maksimum  =50   da  kuzatilishi  uchun  rentgen 

nurlarining  to‘lqin  uzunligi  1,67 10

–10 

m  bo’lishi  lozim.  Ikkinchi  tomondan, 

tajribada  qo’llanilgan  elektronlar  uchun,  (26.6)  ifoda  asosida,  De-Broyl  to‘lqin 

uzunlikni  hisoblasak,  ≈=1,67 10

–10 

m  qiymatni  hosil  qilamiz.  Mos  keluvchi  bu 

natijalar  de-Broyl gipotezasi to’g’riligining  isboti bo’lib xizmat  qiladi.