F I z I k a o’quv qo’llanma


  Plank gipotezasi va formulasi



Download 10,16 Mb.
Pdf ko'rish
bet222/303
Sana06.08.2021
Hajmi10,16 Mb.
#140212
1   ...   218   219   220   221   222   223   224   225   ...   303
Bog'liq
FIZIKA (Oquv qollanma)

 

 25.4  Plank gipotezasi va formulasi 

Klassik  fizika  qonunlariga  tayanib,  E

,T

  ning  tajriba  bilan  mos  keluvchi 



ifodasini  topishdagi  muvaffaqiyatsizliklarining  sababi  –  klassik  nazariya  zaminida 

kamchilik  mavjudligidir.  Maks  Plank  ana  shunday  xulosaga  keldi  va  1900  yilda 

«ultrabinafsha  xalokatni»  bartaraf  qilish  uchun  klassik  nazariyaga  zid  bo’lgan 

uzining  gipotezasini  ilgari  surdi.  Plank  gipotezasining  moxiyati  quyidagidan  iborat: 



jismlarning  nurlanishi  uzluksiz  emas,  balki  aloxida  ulushlar  (kvantlar)  sifatida 

chiqariladi. Nurlanish har bir ulushining,  ya’ni nurlanish  kvantining  energiyasi 

                                                   



c

h

h

                                            (25.19) 

ga  teng.  Bunda 

c

  nurlanishning  chastotasi,  h  –  Plank  doimiysi  nomi  bilan 

mashhur  bo’lgan  universal  konstanta.  Hozirgi  vaqtda  kvant  so’zi  faqat 

nurlanishdagina  emas,  balki  boshqa  fizik  kattaliklar  bilan  ham  qo’shib  ishlatiladi. 

Masalan,  elektr  zaryadning  kvanti  deganda  zaryad  miqdorining  eng  kichik  ulushi, 

ya’ni  elektronning  zaryad  miqdori  tushuniladi.  Shuning  uchun  nurlanish  kvantini 

ba’zan foton deb alohida nom bilan  ham ataladi.   

 

(25.19)  ga  asosan,  qisqa  to’lqin  uzunliklar  sohasida  nurlanish  kvantining 



energiyasi  ortib  boradi. 

0  da  esa  kvant  energiyasi  shu  darajada  katta  bo’lishi 

lozimki,  natijada  jism  issiqlik  harakatining  energiyasi  hatto  bittagina  kvant 

chiqarishga  ham  yetmaydi.  Qisqa  to’lqin  uzunliklar  sohasida  E

,T

  ning  qiymatini 



keskin kamayib  borishini  shu tarzda tushuntirish  mumkin.   

 

Plank  yuqorida  bayon  etilgan  o’zining  gipotezasiga  asoslanib  va  statistik 



fizika  qonunlaridan  foydalanib 

                                                

1

1

5



2

2

,



kT

hc

e

hc

Т

Е

                                  (25.20) 




 

366 


ifodani  hosil  qildi.  Bu  ifoda  Plank  formulasi  deb  ataladi.  Plank  formulasi  asosida 

hisoblangan  E

,T

  ning  qiymatlari  tajriba  qiymatlari    bilan  to’lqin  uzunliklarning 



barcha sohalarida mos keladi. 

Plank  formulasidan  foydalanib  absolyut  qora  jism  nurlanishining  empirik  ravishda 

aniqlangan  barcha qonunlarini  hosil qilish  mumkin.   

1. 


Stefan  –  Boltsman  qonunini  hosil  qilish  uchun  (25.20)  ni  to’lqin 

uzunliklarining  0 dan   gacha intervalida  integrallaymiz: 

                             

0

)



1

(

5



0

2

2



,

kT

hc

e

d

hc

d

Т

Е

Т

Е

                          (25.21) 

Hisoblashlarni  davom ettirish  uchun yangi  o’zgaruvchi  

        


hc

kT

x

                                                  (25.22-a) 

ni kiritaylik.  U holda (25.22) dagi   va d  lar o’rniga mos ravishda  

                    



x

kT

hc

                                                                 (25.22-b) 

                 

dx

kT

hc

d

                                                                (25.22-v) 

larni  qo’yish kerak. Natijada   

                                        

0

1

1



5

4

2



2

x

e

x

dx

hc

kT

hc

Т

Е

 

ifodani  hosil qilamiz.  Bunda integral 



4

/15 ga teng. Shuning  uchun  

                                               

4

4



3

2

15



4

5

2



T

T

h

c

k

T

E

 

Bu ifoda  



                                                  

4

3



2

15

4



5

2

T



h

c

k

                                              (25.23) 




 

367 


belgilash  kritdik.  h,  c,  k  larning  qiymatlaridan  foydalanib  hisoblangan  Stefan  – 

Boltsman  doimiysi    ning  qiymati  tajribalarda  topilgan  qiymat  bilan  mos  keldi. 

(25.23)  dan  foydalanib,    ning  tajriba  qiymatiga  asoslanib,  Plank  h  ning  qiymatini 

aniqlagan.  Hozirgi  ma’lumotlarga  asosan h=6,626·10

-34

 J·s. 


2. 

Plank  formulasidan  Vinning  siljish  qonunini  hosil  qilish  uchun 

absolyut  qora  jism  nur  chiqarish  qobiliyatining  maksimumiga  mos  keluvchi 

m

 



to’lqin uzunlikni  topish lozim. Boshqacha qilib aytganda   

                                                          

0

.

d



T

dE

 

shartni  kanoatlantiruvchi  to’lqin  uzunlikning  qiymatini  topish  lozim.  Buning  uchun 



(25.18)  belgilashlardan  foydalangan  holda  (25.16)  dan  hosila  olamiz.  Hosilani 

nolga tenglashtirib  vujudga  keltirilgan  tenglama  yechsak, uning yechimi   



kT

hc

m

97

.



4

 

ko’rinishda bo’lar ekan. Bu ifodani   



k

hc

T

m

97

.



4

                                             (25.24) 

 

shaklda  yozib,  uning  ung  tomonidagi 



hadni  hisoblasak,  Vin  doimiysi b ning 

qiymatini  topgan  bo’lamiz.  b  ning 

hisoblangan  bu  qiymati  tajribalarda 

topilgan  qiymatga  juda mos keldi.  

                                                                  

(25.3.-rasm) 

Shunday  qilib,  klassik  nazariyaga  zid  bo’lgan  gipotezaga  tayanib  chiqarilgan 

Plank  formulasi  absolyut  qora  jismning  nur  chiqarish  qobiliyatini  ifodalovchi 

universal  funksiya  E

,T

  ni  hamda  absolyut  qora  jism  nurlanishining  empirik 



qonunlarini  muvaffaqiyatli  tarzda tushuntira  oldi.  


Download 10,16 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   218   219   220   221   222   223   224   225   ...   303




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish