difraksion panjara quyidagi usulda yasaladi: shaffof shisha plastinkani maxsus
mashina yordamida tirnab bir-biriga parallel bo’lgan ensiz arikchalar hosil kilinadi.
Shisha plastinkaning tirnalgan qismlari (eni b bo’lgan arikchalar) yorug’lik
333
Difraksion panjaraga (DP) yassi monoxromatik to’lqin normal tushayotgan
bo’lsin (23.14-rasm).
Difraksion panjaradagi har bir aloxida tirqish tufayli vujudga keladigan
manzara oldingi mavzuda bayon etilgandek bo’ladi. Panjara tarkibidagi ikki yoki
undan ortiq tirqishlar tufayli vujudga keladigan difraksion manzarani topish uchun
esa faqat aloxida tirqishdan chiqayotgan nurlarning ekranning muayyan nuqtasida
o’zaro interferensiyasinigina emas, balki ayni nuqtaga
turli tirqishlardan kelayotgan nurlarning interferensiyasini ham hisobga olish
kerak.
Kuzatish burchagi ning bir necha qiymatlari uchun mulohazalar yuritaylik.
1. Kuzatish burchagining qiymati shartni, ya’ni
2
2
sin
R
a
qanoatlantirsin. Bu holda har bir alohida tirqishdan burchak ostida chiqayotgan
nurlar ekranning A
1
nuqtasida interferensiyalashishi natijasida qorong’ulik
(yorug’lik intensivligining minimumi) kuzatiladi.
Tirqishlar soni ikki yoki undan ortiq bo’lganda ham ekranning A
1
nuqtasida
yorug’lik kuzatilmaydi, ya’ni yorug’lik intensivligining minimumi qayd qilinadi,
albatta. Shuning uchun panjara tufayli vujudga keladigan difraksion manzaradagi
bu minimumlar asosiy minimumlar deb ataladi.
2.
Kuzatish burchagining shunday qiymatlarini tanlab olaylikki, bu
burchaklar ostida alohida tirqishdan chiqayotgan nurlar yiguvchi linzadan o’tgach,
ekranning A
2
, A
3
yoki A
4
nuqtalarida interferensiyalashadi. Natijada bu nuqtalarda
yorug’lik kuzatiladi. Agar tirqish bir emas, balki ikkita bo’lsachi? Bu holda
quyidagi imkoniyatlar amalga oshishi mumkin :
a) burchakning shunday qiymatlari mavjudki, natijada ikkala tirqishning
mos nuqtalaridan kelayotgan nurlar bir xil fazada, ya’ni bu nurlarning yo’llar farqi
yarim to’lqin uzunlikka juft karrali –
2
2
sin
R
L
334
bo’ladi. Bu holda ikkala tirqishning mos nuqtalaridan kelayotgan nurlar A
2
nuqtada
interferensiyalashishi natijasida yorug’lik intensivligining maksimumi kuzatiladi.
Bu maksimumlar asosiy maksimumlar deyiladi. k ning qiymati esa asosiy
maksimumlar tartibini ifodalaydi;
b) kuzatish burchagi
ning ba’zi qiymatlarida ikala tirqishning mos
nuqtalaridan kelayotgan nurlar qarama-qarshi fazalarda, ya’ni bu nurlarning yo’llar
farqi yarim to’lqin uzunlikka tok karrali –
2
)
1
2
(
sin
Do'stlaringiz bilan baham: