23.8 Frenel zonalar metodi
Nuqtaviy monoxromatik yorug’lik
manbai M dan yorug’lik nurlari (ularning
muhitdagi to’lqin uzunligi , tezligini v deb
belgilaymiz)
bir
jinsli
muhitda
tarqalayotgan bo’lsin. Chekli t vaqtdan
sung yorug’likning to’lqin fronti radiusi
R=vt bo’lgan sferik sirtdan iborat bo’ladi.
23.12-rasmda shu sferik sirtning bir qismi S
tasvirlangan. Bu sirtdagi barcha nuqtalar –
ikkilamchi kogerent to’lqinlar manbaidir.
Fazoning ixtiyoriy A nuqtasidagi yorug’lik to’lqinning amplitudasini
topaylik. Buning uchun S sirtning barcha nuqtalaridan A nuqtaga yetib kelayotgan
ikkilamchi kogerent to’lqinlarning yig’indisini topish kerak. Bu masalani
Frenelning zonalar usulidan foydalanib xal qilamiz. M va A nuqtalarni to’g’ri
chiziq bilan birlashtiraylik. Bu to’g’ri chiziq S sirtni O nuqtada kesib utadi. O
nuqta S sirtadgi barcha nuqtalar ichida A nuqtaga eng yaqin joylashgan. OA ni r
0
orqali belgilaylik. Markazlari A nuqtada joylashgan, radiuslari esa mos ravishda
2
3
2
2
2
2
2
0
2
3
0
1
2
0
1
r
r
r
r
r
r
r
r
(23.29)
bo’lgan sferalarga o’tkazaylik. Bu sferalar to’lqin frontining kesishi natijasida S
sirt bilan bir qator halqasimon zonalarga ajratiladi. Ularni Frenel zonalari deb
326
atash odat bo’lgan. Hisoblarning ko’rsatishicha, Frenel zonalarining yo’zlari
taxminan bir xil bo’ladi, degan xulosaga kelamiz. Ammo Frenel zonalarining
nomerlari ortgan sari zonalardan A nuqtagacha bo’lgan masofalar ham chiziqli
qonun bilan juda sekin orta boradi (masalan, r
3
>r
2
>r
1
). Bundan tashkari
zonalarning nomeri ortgan sari A nuqtadan zonalarning yo’zlarining ko’rinish
burchaklari ham ortib boradi. Shuning uchun zonalardagi barcha ikkilamchi
to’lqinlar manbalaridan A nuqtagacha etib kelayotgan yorug’lik to’lqinlarning
natijaviy amplitudalari (E
1m
, E
2m
,
E
3m
,
E
4m
,
E
5m
, …) monoton ravishda kamayib
boruvchi sonlar ketma-ketiligini tashkil etadi, ya’ni
E
1m
>E
2m
>
E
3m
>
E
4m
>
E
5m
>… (23.30)
Ikkinchi tomondan, qo’shni Frenel zonalarining chetki nuqtalaridan A nuqtagacha
bo’lgan masofalar /2 ga farq qiladi. Shuning uchun qo’shni zonalar A nuqtada
uygotadigan tebranishlarning fazalari ga farq qiladi, ya’ni qarama-qarshi
fazada bo’ladi.
Barcha zonalar tufayli A nuqtada vujudga kelayotgan natijaviy yorug’lik
to’lqinning amplitudasi E
m
ni topish uchun ayrim zonalar A nuqtada vujudga
keltirayotgan to’lqinlarning amplitudalarini qo’shish kerak. Bunda tok zonalar
tufayli vujudga keluvchi tebranishlar amplitudalarini musbat ishora bilan olsak,
juft zonalar uygotadigan tebranishlar amplitudalarini manfiy ishora bilan olish
kerak. Shunday qilib,
E
m
= E
1m
- E
2m
+
E
3m
-
E
4m
+… (23.31)
ko’rinishda yozilishi kerak. Bu ifodani quyidagi shaklda ham yozish mumkin:
.....
2
2
.......
2
2
2
1
1
3
2
1
1
E
R
R
A
A
A
A
A
A
A
A
(23.32)
Monoton ravishda kamayib boruvchi sonlar ketma-ketligida (23.30) ifodaga kar.)
ixtiyoriy had shu hadning chetidagi hadlarning o’rtacha arifmetik qiymatiga
tengligini, ya’ni
2
)
1
(
)
1
(
R
R
R
A
A
A
327
ekanligini hisobga olsak, (23.32) da qavslar ichidagi ifodalar nolga teng bo’ladi.
Natijada (23.32) ifoda quyidagi ko’rinishga keladi:
2
1
A
A
(23.33)
Demak, barcha Frenel zonalari tufayli A nuqtada uygotiladigan natijaviy
tebranish xuddi birinchi Frenel zonasi ta’sirining yarmidek bo’lar ekan. Shuning
uchun A nuqtaga etib kelayotgan yorug’likni kesimi xuddi birinchi Frenel
zonasining yarmidek bo’lgan naycha bo’ylab tarqalayotgandek tasavvur kilsa
bo’ladi. Hisoblarning ko’rsatishicha, =0,5 mkm, R=r
0
=0,1 m hol uchun birinchi
Frenel zonasining radiusi taxminan 0,00016 m bo’ladi. Shunday qilib, bu holda
etarlicha katta aniqlik bilan yorug’lik to’g’ri chiziq bo’ylab tarqaladi, deb hisoblash
mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |