571
10 BOB
HARBIY GIGIYENA ASOSLARI.
Harbiy qo’shinlarni tibbiy va sanitar-gigiyenik ta’minoti o’z oldiga harbiy
xizmatchilarning salomatligini saqlash, uni mustahkamlash va jangovorlik ruhini
oshirish, ularga malakali tibbiy xizmat ko’rsatish, kasalliklarni oldini olish, yuqori
darajadagi mehnat qobiliyatini saqlash vazifalarini qo’yadi. Bu vazifalarni
bajarishda harbiy gigiyenaning tutgan o’rni ham katta.
Harbiy gigiyena harbiy xizmatchilar organizmiga ta’sir etishi mumkin bo’lgan
atrof-muhit omillarini o’rganib, uning negativ ta’sirini bartaraf qilishga doir zaruriy
tadbirlarni ishlab chiqish, kundalik hayotga tatbiq qilish, hamda qo’shinlarning
gigiyenik ta’minotining nazariy va amaliy masalalarini ishlab chiqadi. Harbiy
gigiyenaning asosiy maqsadi harbiy xizmatchilarning yuqori darajadagi
jangovorlik holati va mehnat qobiliyatini saqlash va ularning salomatligini
muhofaza qilishdan iborat bo’lib, buning uchun kerakli vositalar va usullarni
izlaydi. Qo’shinlarning harbiy holati va salomatlik darajasini ularni o’qitish, harbiy
mashqlarga o’rgatish va jangovor vazifalarni bajarish sharoitida bir me’yorda
saqlashdir.
Qo’shinlarning zamonaviy gigiyenik ta’minotini tashkil etish shakllari uzoq vaqt
davomida to’planib va takomillashib kelgan. Gigiyenik tadbirlar haqidagi birinchi
ma’lumotlar XIV-XV asrlardagi harbiy qismlarga to’g’ri kelib, u vaqtlarda
qo’shinlarni joylashtirish uchun joy tanlash, ichimlik suvining sifatiga baho berish
qoidalari shaklida ishlab chiqilgan.
Qo’shinlarni joylashtirish, ularni oqilona ovqatlantirish, sifatli ichimlik suvi
bilan ta’minlash masalalariga Pyotr I armiyasida juda katta o’rin berilgan va
yetarlicha e’tibor qaratilgan, XVIII asrda Rossiya armiyasidagi divizion vrachlarga
pand-nasihat sifatida "Tibbiy amaldorlarga qoida" ishlab chiqilgan bo’lib, unda
boshqa masalalar bilan bir qatorda kasalliklarni oldini olish masalasiga katta
e’tibor berilgan.
572
Ammo, faqat XIX asrning boshlariga kelib, harbiy tibbiy fanlar tarkibida harbiy
gigiyena mustaqil bo’lim sifatida shakllana boshladi. Uning asoschisi sifatida o’sha
davrning ko’zga ko’ringan klinisist terapevti M.Ya.Mudrovni aytish mumkin. U
1809-yilda "Harbiy gigiyenaning predmeti va uning foydasi haqida so’z" nomli
kitobini bosmadan chiqargan. Biroq harbiy gigiyena sohasidagi bilimlarni o’qitish
1871-yilda Sankt - Peterburg shahridagi Harbiy Tibbiy Akademiya qoshida tashkil
etilgan gigiyena kafedrasi tarkibida boshlangan.
Aytish lozimki, o’sha davrlarda ishlab chiqilgan gigiyenik tavsiyalar armiyadagi
amaliyotga juda kam qo’llanar edi, agar qo’llansa ham, shu usullarni ishlab
chiqqan xodimlarning tashabbusi sababli amaliyotga qo’llanar edi yoki harbiy
vaziyatning tinimsiz talabi orqasida amalga oshirilar edi. harbiy qo’shinlarda
birinchi marta sanitar otryadlarining shtatli guruhlari va ular ixtiyoridagi gigiyenik
laboratoriyalar 1904-1905-yildagi rus-yapon urushi davrida yuzaga kelgan.
Oktyabr inqilobining birinchi kunlaridan boshlab, sog’liqni saqlash tizimining
asosi qilib, profilaktikaga doir prinsiplar o’rin oldi va bu narsa tom ma’noda harbiy
tibbiyotda to’la holda qo’llanila boshlandi. Buning inikosi sifatida Leningaddagi
Harbiy Tibbiy Akademiyaning tarkibida 1920-yillardayoq harbiy gigiyena
bo’limlari mustaqil kurslar sifatida shakllana boshladi.
Ulug’ Vatan urushi yillarigacha bo’lgan davrda harbiy qismlarda texnikaviy
qayta ta’minlanish qo’zatilishi natijasida, profilaktikaga doir barcha vazifalarning
ham tashkiliy shakllari va ham uning mazmunini tubdan o’zgartirilishini ko’ramiz.
1941-1945-yillar davomida qo’llanilgan harbiy faoliyatlarning turli-tumanligi,
hamda turli harbiy vaziyatlar sharoitida gigiyenik ta’minot va uning sanitar
nazoratining bir xil ko’rinish va bir xil mazmunga ega bo’lmagan shakllarini
qo’llashga majbur qilgan. Shu asnoda gigiyenik ta’minot va uning sanitar
nazoratini amalga oshirish bo’yicha katta tajriba ortirilgan.
Urushdan keyingi davrlarda ommaviy qirg’in qurollarining yaratilishi, ularni
sinash va ularni harbiy vaziyatlarda qo’llanishi mumkinligi bilan bog’liq bo’lgan,
hamda harbiy texnikaning yanada takomillashib borishi harbiy gigiyenaning barcha
573
bo’limlari bo’yicha gigiyenik tekshirishlarni chuqurlashtirish va yanada
takomillashtirishni talab etdi. Bu davrlarda harbiy qo’shinlarda gigiyenik vazifalar
o’rtasida qo’shinlarni oqilona ovqatlantirish gigiyenasi, suv ta’minoti, qo’shinlarni
tinchlik va harbiy vaziyatlar davrida joylashtirish, qo’shin turlari bo’yicha mehnat
sharoitlarini o’rganish va harbiy xizmatchilarning shaxsiy gigiyenasi kabi bo’limlar
faoliyat ko’rsatgan.
Sovet Armiyasida gigiyenik ta’minotni tashkil etish shakllari o’zining ijobiy
tomonlari bilan tahsinga sazovor bo’lgan va u oxirgi yillarda yanada
takomillashtirilgan, jumladan Afg’onistondagi harbiy mojarolarni hal qilishda
Sovet Armiyasi qo’shinlarining ishtiroki, 1986-yildagi Chernobil AES da ro’y
bergan avariya oqibatlarini tugatish, Armanistonning Spitak shahrida ro’y bergan
zilzila oqibatlarini tugatish kabilarda ortirilgan tajribalar o’zining samaradorligi
bilan ahamiyatga ega.
Sobiq Ittifoq parchalanib ketgandan so’ng, tashkil etilgan hamma mustaqil
Respublikalardagi harbiy qo’shinlardagi gigiyenik ta’minot va uning sanitar
nazorati o’zining mazmuni va qudrati bo’yicha sobiq Ittifoqdagi shaklini saqlab
qolgan. Bunday umumiylik MDH davlatlaridagi Qurolli Kuchlar tarkibidagi hal
qilinadigan gigiyenik vazifalarning umumiy ko’rinishga ega ekanligi bilan
bog’liqdir.
Do'stlaringiz bilan baham: 
