F. I. Salomova Bilim sohasi: 500000 – “Ijtimoiy ta’minot va sog’liqni saqlash” Ta’lim sohasi: 510000 – “Sog’liqni saqlash”

Tuproqning  kimyoviy  ifloslanishi.

  Tuproq  muhitining  kimyoviy 

ifloslanishi ilmiy-texnika taraqqiyotining eng salbiy oqibatlaridan biri hisoblanadi. 

Tuproq  muhitining  kimyoviy  iflosliklardan  tozalanishi  juda  sekinlik  bilan 

boradigan  jarayon  hisoblanadi  va  shuning  uchun  ham  tuproq  muhitini  kimyoviy 

ifloslanishiga yo’l qo’ymaslik eng asosiy muhofazalash variantidir. 

     Tuproqning 

organik 

ifloslanishiga 

kelganimizda, 

uning 

o’z-o’zidan 

tozalanishini  inobatga  olish  talab  etiladi.  Organik  birikmalarning  o’z-o’zidan 

tozalanishi  natijasida  kichik  miqdorlardagi  ifloslanishlar  oxirgi  mahsulotlargacha 

parchalanib  ketadi  va  mineral  tuzlar,  suv,  SO

2

  va  chirindi  (gumus)  ga  aylanadi. 

Tuproqning  o’z-o’zidan  tozalanish  jarayoni  juda  murakkabdir.  Suyuq  holdagi 

iflosliklar  tuproq  orqali  filtrlanadi,  kolloidli  moddalar  va  qo’lonsa  hidga  ega 

bo’lgan gazlar sorbtsiyalanadi, suyuqlik tarkibidagi organik moddalar esa, ularning 

fizikaviy  va  kimyoviy  xossalariga  muvofiq  aerobli  va  anaerobli  sharoitlarda 

parchalanishga  uchraydi.  Aerobli  sharoitda  uglevod  va  yog’lar  tuproq  tarkibida 

bo’ladigan  mikroorganizmlarning  hayotiy  faoliyatlari  ta’sirida  suv  va  SO

2

  va 

chirindi  mahsulotigacha  parchalanib  ketadi.  Oqsilli  moddalar  aerobli  sharoitda 

ham,  anaerobli  sharoitda ham  1-chi bosqichda  tuproq  mikroorganizmlari ta’sirida 

ammonifikatsiya  jarayoniga  uchraydi  (nitrozo  bakteriyalar-  Nitrozomanas),  2-chi 

bosqichda  esa  aerobli  sharoitda  nitritlargacha  parchalanadi.  Keyinchalik  nitritlar 

nitrobakteriyalar (B.nitrobakter) ta’sirida nitratlargacha parchalanadi. 

Anaerobli sharoitda organik  moddalarning  parchalanishidan  qo’lonsa  hidga 

ega  bo’lgan  gazlar  hosil  bo’ladi.  Demak,  agar  tuproqda  aeratsiya  sharoiti  yaxshi 

bo’lsa, o’z-o’zidan tozalanish jarayoni juda yaxshi ketishi uchun sharoit yaratiladi. 

Bundan  tashqari  organik  moddalarning  parchalanishi  uchun  yuqori  bo’lmagan 

---

 

477 

 

tuproq  namligi,  hamda  bakteritsid  ta’sirga  ega  bo’lgan  quyosh  nurlarining 

ultrabinafsha radiatsiyasining ahamiyati ham kattadir. Ammo, bu omillar ta’sirida 

tuproqning  yuza  qatlami  doimo  toza  bo’lishi  mumkin.  Organik  moddalarning 

parchalanishi natijasija chirindi (gumus) hosil bo’ladi.  

Gumus  -  bu  moddalar  kompleksi bo’lib, o’z  tarkibiga  gemitsellyulozalarni, 

yog’larni,  organik  kislotlarni,  mineral  moddalarni,  protein  komplekslarini  va 

sanitar saprofitlarni oladi.