Ёзувчи ўзи беқиёс ишон ган, ягона ҳақиқат деб бил

1987
Ў ткир Х ош им ов. 
'Я р и м аср даф тари' 
291

---

Дард билан туғилувчи мўъжиза
"Ўзбекистон адабиёт и ва санъат и” газет асининг
мухбири билан суҳбатдан
- Ўткир ака, умуман санъатни, жумладан, бадиий ада-
биётни чинакам мўьжиза деб атайдилар. Сизнингча, бу
жуда ҳам “ошириб”юборилган ташбеҳ эмасми?
-
Йўқ! Менга қолса, бадиий ижод санъатнинг ҳамма тур- 
лари орасида энг сирли мўъжиза деган бўлардим.
Тасаввур қилинг: сиз санъат музейига кирдингиз. По- 
лотнолардаги рангларни, табиат ёки инсон тасвирини, 
ҳайкалларни ўз кўзингиз билан кўрасиз. 
ё к и
театрга туш- 
дингиз. Актёрлар қиёфасини, хатти-ҳаракатларини кўриб, 
гап-сўзларини ўз кулоғингиз билан эшитасиз. Концерт- 
да эса музикани қулоғингиз билан тинглаб, раққосанинг 
ҳаракатларини кўзингиз билан томоша қиласиз. Ана шу 
кўриш, эшитиш сизни ҳаяжонга солади, қалбингизда ҳиссий 
таъсир уйғотади.
Китоб ўқиганда-чи? Сиз қаламкаш нингўзини кўрмайсиз, 
овозини эшитмайсиз. Фақат китобдаги маълум белги- 
ларни, яъни, ҳарфларни, сўзларни, жумлаларни кўрасиз. 
Аммо қулоғингиз остида ажиб оҳанглар жаранглай бош- 
лайди, ғалати ранглар, одамлар қиёфаси, инсон туйғулари, 
тақдирлари кўз ўнгингизда жонланади. Ўша одамларнинг 
бирини севиб қоласиз, биридан ранжийсиз. Гоҳ куласиз, 
гоҳ кўзингизга ёш келади. Бундан беш юз йил аввал яшаган 
Навоийнинг шеърлари сизни ларзага солади. Дунёнинг на- 
риги чеккасида яшаётган Маркеснинг фалсафасига ошно 
бўласиз... Шунинг ўзи мўъжиза эмасми? Дунёда яхши ни- 
ятли одамлар бор экан, бадиий ижод деган чегара билмас 
мўъжиза ўлмайди. Фақат бир нарсани илова қилиш керак. 
Ҳақиқий мўъжизакор асар дард билан туғилади. Оғир, аммо 
ширин дард билан...
292
“Ярим аср дафтари*. У т к и р Ҳ о ш и м о л

---

-
X)ар бир ижодкорнинг ўз услуби бўлади. Бу унинг асар-
ларида ўзини намоён цилиб туради. Сизнинг асарларингиз
ҳақида ёзишганида “самимий” деган иборани кўп тилга
олишади. “Самимий ёзади”, дейишади. Бу, албатта, яхши.
Лекин бутун ижодингизни шу хусусият билан боғлаш
ўринли бўлармикан?
-
Бу ran қаердан чиққанини билмайман. Носамимий 
ёзиш мумкинми? Носамимий дегани ёлғон, мунофиқона га- 
пириш дегани! Одам ўзи ишонмаган нарсага қандай қилиб 
бошқаларни ишонтирсин! Мен ёлғон ёзяпман, сен эса аҳмоқ 
бўлиб ишонавер, деганими бу?! Ёзувчи ўзи беқиёс ишонган, 
ягона ҳақиқат деб билган нарсани ёзади. Ўша нарса юраги- 
ни ларзага солиб, чидаб бўлмас заруратга айланганидан ке­
йин қўлига қалам олади. Қолаверса, бу услуб эмас, ижоднинг 
оддий шартларидан бири. Ёзувчининг ўқувчига айтадиган 
“дарди” қанчалик салмоқли, қанча теран бўлса, ҳикоя оҳанги 
ҳам шунча самимий бўлаверади.
-
Инсонийлик ва инсон қадри. Бу - адабиётнинг аба-
дул-абад мавзуси бўлиб келган. Айни пайтда, бу мавзу
сизнинг асарларингиз - “Чўл ҳавоси ”дан тортиб “Баҳор
қайтмайди”, “Кдлбингга қулоқ сол”, “Нур борки, соя бор”,
“Дунёнинг ишлари”да, ҳатто сўнгги асарларингиз “Ква-
зарлар”, “Икки эшик ораси”, “Икки карра икки - беш”нинг
асосида ҳам қизил ип бўлиб ўтади. Драмаларингизда унга
яна қайта мурожаат қиласиз. Тўғри, бу мавзуга ҳар гал
ҳар томондан ёндашасиз, унинг турли қирраларини акс
эттирасиз. Хуш, бу мавзуга қайта-қайта мурожаат
қилишингизнинг сабаби нимада ва сизни ижодкор сифати­
да ўз-ўзингизни такрорлаб қўйиш хавфи чўчитмайдими?