Ёзувчи ўзи беқиёс ишон ган, ягона ҳақиқат деб бил

"АЗИЗ ДЎСТИМ” мақоласидан
Умурзоқ ЎЛЖАБОЕВ, 
филология фанлари номзоди, доцент
Яқинда 
бир 
докторлик 
диссертацияси 
ҳимоясида 
қатнашишга тўғри келди. Диссертант, устозимиз Озод Ша- 
рафиддинов домланинг қизлари, ҳозирги кунда етук ада- 
биётшунос олимларимиздан бири бўлган Муҳаббатхон 
Шарофутдинова эдилар. Мавзу жуда муҳим ва миллий 
адабиётшунослигимиз учун ғоят долзарб бўлган “XX аср 
ўзбек романчилигининг ҳикоялаш тарзидаги ўзига хос ху- 
сусиятлар жаҳон адабиёти контекстида” деган муаммога 
бағишланган. Унда ўзбек адабиётшунослигида биринчи- 
лардан бўлиб миллий адабиётимизнинг айрим намуналари 
жаҳон адабиётидаги машхур асарлар билан қиёслаб текши- 
рилади ва баҳоланади. Мазкур ҳимояда ўтириб, аввало, мени 
қувонтирган ва ғурурлантирган нарса шу бўлдики, диссерта- 
цияда қадрдоним Ўткир Ҳошимовнинг баъзи асарлари XX 
аср бошларида янги ўзбек адабиётининг тамал тошларини 
қўйган А.Қодирий, Чўлпон каби буюк адибларимизнинг 
асарлари билан ёнма-ён қўйиб ўрганилади. Тадқиқотчининг
Ў ткир Ҳ ош и м ов. 
'Я р и м аср даф тари'

---

масалага бундай дадил ёндаигувини Илмий Кенгаш аъзола- 
ри мамнуният билан қабул қилишди. Ҳатто беш бобдан ибо- 
рат диссертациянинг иккита боби айнан шу ёзувчи ижодига 
бағишланганига ҳам йиғилиш қатнаш чилари мутлақо таби- 
ий ҳодисадек, олдиндан шундай бўлиши керакдек муноса- 
бат билдиришди.
Ўша ҳимояда М.Шарофутдинова олдин билдирилган 
фикрларнинг биронтасини такрорламаган ҳолда юқоридаги 
икки романни янгидан кашф қилди, бу асарлар ўзбек ро- 
манчилиги тараққиётини қанчалик юқори поғоналарга 
кўтарганини ўтирганларга яхшилаб эслатиб қўйди, де- 
сак ҳеч муболаға бўлмайди. Йиғилишда ҳимоя қилувчига 
бир оз илмоқлироқ бўлган саволлар ҳам берилди. Шулар- 
дан бири “Сиз У.Фолкнернинг “Ўлар чоғимда” асари билан 
Ў.Ҳошимовнинг “Икки эшик ораси" романини солишти- 
рар экансиз, уларнинг қайси бирини бадиийлик жиҳатдан 
устунроқ деб ҳисоблайсиз?” деган мазмундаги савол эди. 
Муҳаббатхон бу саволга “Афсуски, “Икки эшик ораси” рома- 
нининг рус тилига таржимаси муваффақиятли чиққан деб 
бўлмайди. Шунинг учун диссертацияда асардан келтирилган 
парчаларини ўзим таржима қилишимга тўғри келди. Лекин 
ҳақиқатни айтадиган бўлсак, “Ўлар чоғимда”га нисбатан 
“Икки эшик ораси”нинг бадиийлик жиҳатдан устунликла- 
ри кўпроқ дейишга тўғри келади”, дея жавоб берди. Бу энди 
ёзувчининг бутун ижодига ҳам, тадқиқ этилган муайян асар­
га нисбатан ҳам берилган жуда юқори баҳо эди.
Одатда ҳар бир қалам соҳиби ўз ижоди давомида доимо 
юқорилаб, юксалиб боришни орзу қилиб яшайди. Лекин бу 
орзуга эришиш осон ишлардан эмас. Чунки пировардида 
унинг ижоди маълум бир босқичларга.умр чегараларига етиб 
келганда бериладиган баҳо шу пайтгача қилган меҳнатига, 
изланиш ларига ва истеъдод даражасига қараб белгилана- 
ди. Назаримда, Ўткир мазкур Илмий Кенгаш йиғилишида ўз 
ижоди ҳақида айтилаётган мулоҳазаларни эшитиб ўтирар 
экан, кўнглидан кўп гаплар ўтган бўлиши табиий. Буларнинг 
орасида Абдулла Қахҳор, Саид Аҳмад, Озод Ш арафиддинов- 
дек устозлари берган ўгитлар, кўрсатган йўл-йўриқлар ҳам 
бўлиши мумкин. Ҳам ҳаётда, ҳам ижодда бошидан кечирган

---

анча-мунча қийинчиликлар ҳам шу кайфиятда неча бор ха- 
ёлига келиб-кетган бўлиши эҳтимолдан ҳоли эмас. Барибир 
қандай ҳолат ва вазият бўлмасин, у фақат бугунни эмас, бал­
ки эртани ҳам ўйлаб, унга умид билан қараб яшаганидан, 
меҳнат қилганидан ва бу меҳнатлари бехуда кетмаганидан 
ҳозир мамнун бўлиб ўтиргани шундоқ юзидан кўриниб ту- 
рар эди.
“ЁЗУВЧИ ҲАЁТИДАН БАЪЗИ ЛАВҲАЛАР” мақоласидан
Алиназар ЭГАМНАЗАРОВ,