Ҳәзирги күнде энергетика ресурсларынан өнимли пайдаланыўға дүняның барлық мәмлекетлеринде үлкен әҳмиет берилмекте

Мысал. Электр ранда механизми электр жүритпеси моторы 40% жүклениў менен ислейди (К_ю = 0,4), салт жүриў ўақты 50% (К_Т = 0,5), К_Н = 0,8 ҳәм К_Т = 0,9 жағдайлары ушын ҳәр саатта электр энергиядан алынатуғын эконом қанша болады?
Шешими. 2.3 – сүўреттеги графиктен К_ю = 0,4 ҳәм К_Т = 0,5 мәнислер ушын ҳәм К_ю = 0,8 ҳәм К_Т = 0,9 мәнислер ушын екенлигин анықлаймыз. Эо = (1+0,8(1 – 0,85): 0,85 = 1,32 кВт.саат. Солай етип, ҳәр саатта үнемленип атырған электр энергия э = (1,61 – 1,07)х1,32 = 0,71 кВт.саат.
3. Ислеп шығарыў технологиясын жетилистириў, салт жүриўди шегаралаўшы қурылмалар ҳәм басқарыў пултларын ислеп шығарыў орынларына жақынластырыў есабына асинхрон мотор ҳәм кепсер трансформаторлардың салт жүриўин минумумға келтириў ҳәм улыўма жоқ етиў мүмкин.
Салт ислеўди шегаралаўда үнемленетуғын электр энергиядан мақсетке муўапықлығы 2.4 – сүўретте келтирилген диаграмма
жәрдеминде анықланады. Буның ушын есап көрсеткишлери:
а = Р₀ / Р_Н ва в = л/4 х т_х,
бул жерде Р₀ – салт ислеўдиң орташа қуўаты, кВт; Р_Н – моторының
номинал қуўаты, кВт; т_х – цикллар орасидаги салт юришлар ўақты, с.
Диаграммадағы а ҳәм б көрсеткишлер бойынша эффективлик көрсеткиши табылады. Төмендеги формула жәрдеминде ҳәр саатта
үнемленген электр энергия есапланады:

бул жерде з – механизмниң ислеп шығарыў даўамындағы цикллар саны.



2.4 – сүўретте. Электр жүритпе салт ислеўин шегаралаўдың эффективлигин анықлаўға хызмет етиўши диаграмма


Мысал. Суйық материалды транспортировка етиўде ислетилетуғун насос электр жүритпеси моторының қуўаты П_Н = 7,5кВт, П₀ =1,12 кВт, т_о=25с, з = 20 цикл/с.
Шешими. а = 1,12/7,5 = 0,15 ҳәм б = 1/4 х 25 = 0,01. 2.4 – сүўреттеги диаграммадан = 0,125 екенлигин табамыз.
Сонда ҳәр саатта үнемленип атырған электр энергия
, демек бул қурылмада салт ислеўин шегаралаў мақсетке муўапық екен.
4. Қуўат бойынша толық жүкленбеген моторларды киши қуўатлы
моторлар менен алмастырыў; егер жүкленгенлик дәрежеси 45% дан аз болса, ол жағдайда сөзсиз киши қуўатлысы менен алмастырыў зәрүр. Егер жүкленгенлик дәрежеси 70% дан жоқары болса, ол жағдайда алмастырыў керек емес. Жүкленгенлик 45% – 70% аралықта болса, ол жағдайда актив қуўат ысырабын есаплап шығыў зәрүр. Бул қуўат ысырабы төмендеги формула жәрдеминде есапланады:

бул жерде мотордың салт ислеўиндеги жумсап атырған реактив қуўаты, квар: К_ю = Р/Р_Н – мотордың жүклениў коэффисиенти, мотордың номинал жүклениўиндеги
жумсалып атырған реактив қуўаты, квар: К_Е = 0,1 ямаса 0,15 -
ысыраплар коэффициенти, мотордың салт жүриўидеги актив қуўат ысырабы, кВт;

мотордағы жүклениўдиң номинал мәниске өзгериўинде актив қуўат ысырабының өзгериўи, кВт;

мотордың конструкциясына байланыслы болған есапланған коэффициент,%; аралиықта өзгереди. Салт жүриў токиниң орташа мәниси I_о мотордың Р_Н ҳәм I_Н мәнислери тийкарында анықланады:
Мысал. Бетон араластырыўшы қурылма электр жүритпеси моторының номинал көрсеткишлери – Р_Н = 30кВт, I_Н = 55А, , И_О=23,1А, . Мотор П = 14,7 кВт жүклениў менен ислейди. Бул мотордың қуўаты П_Н = 15 кВт болған мотор менен алмастырыў керек ямаса керек емеслигин тексерип көремиз. Бул мотордың тийкарғы көрсеткишлери I_Н = 29.9А, , И_О = 12,8А, .
Есаплар cоны көрсетеди
Солай етип, моторды киширек қуўатлысы менен алмастырыў мотордағы актив қуўат ысырабын азайтыўға алып келеди. Демек, бул жағдайда киши қуўатлы мотор менен алмастырыў мақсетине муўапық келеди.
Егер мотор статор фазалары үшмүйеш усылында жалғанған болса, мотордың жүкленгенлиги 40% дан артпаса, ол жағдайда статор орамын жулдыз усылында жалғаў керек болады (2.5 – сүўрет). Буның нәтийжесинде ҳәр бир фазадағы кернеў мәртеге азаяды, нәтийжеде қуўат коэффициенти артады.
Егер мотор ислеў даўамында жүкленгенлиги аз болыўы менен
бирге белгили ўақыттан соң тағы номинал қуўатқа жақын мәниске көтарилип ислеўи, бул цикл периодлы қайталанып туратуғын болса, ол жағдайда автоматикалық қайта жалғаныў қурылма жәрдеминде статор фазаларын бирде үш мүйеш, бирде жулдыз усылында жалғанып турыўы мотор қуўат коэффициентин автоматикалық ретлеў мүмкиншилигин береди ҳәм бул өз-өзинен электр энергияныни тежеўге алып келеды.



2.5 – сүўрет. Асинхрон мотор статор орамы фазаларының жалғаныў схемасы


5. Максимал ток ҳам жыллылық релелерниң саз турыўы мотор статоры орамындағы токтың рухсат етилген мәнисинен артып кетиўинен сақлайды. Егер А класслы изолясиялы мотордың ислеў мүддети 15 – 20 жыл болса, токтың номинал мәнисинен 25% ға артыўы мотордың ислеў мүддетин 1,5 жылға шекем қысқартырады.
6. Электр мотор ремонтының сапалы болыўын қадағалаў керек.
7. Тезлиги электр жолы менен ретленбейтуғын үш фазалы асинхрон моторларды тап сондай жүдә қозғатылған режимде ислейтуғын синхрон моторлар менен алмастырыў тармақтан алынып атырған реактив қуўатты компенсация етиў мүмкиншилигин береди.
8. Тезлиги ретленбейтуғын асинхрон электр жүритпелердеги асинхрон моторларды сәйкес қуўатлы синхрон моторлар менен алмастырыў.
Синхрон моторлардың тийкарғы артықмашлықлары:
ислеў даўамында қозғатыў орамы токын ретлеў менен диң мәниси өзгертириледи;
тармақ кернеўи өзгериўине сезгирлиги асинхрон мотордикине салыстырғанда аз;
айланыс моменти тармақ кернеўине туўры пропорционал, асинхрон моторда бул байланыс кернеўдиң квадратына туўры пропорционал;
Синхрон мотордың ПЖК асинхрон мотмордикине қарағанда жоқары болады.

2.6 – сүўрет. Синхрон электр мотордың вектор диаграммасы (а) ҳәм U көринистеги характеристикасы (б)


2.6,а – сүўретте синхрон мотордың әпиўайыластырылған бир фазасы ушын қөзғатыў токының үш түр мәниси ушын қурылған вектор диаграммасы келтирилген.
Сондай-ақ, қозғатыў орамы токының түрли мәнислеринде айландырыў моментиниң М = 0 ҳәм М > 0 мәнислери ушын статор токының өзгериў характеристикалары, яғный U көринистеги характеристикалары 2.5, б – сүўретте келтирилген. Тармақтан фаза орамына берилип атырған кернеў

бул жерде ротордың тийкарғы майданы пайда еткен ЭҚК
векторы, Х – мотор бир фазасының индуктив қарсылығы, I₁ – фаза токы векторы. Егер қозғатыў орамы пайда еткен ротор майданы берилген тармақ кернеўи пайда еткен нәтийжелик магнит майданынан киши болса, ол жағдайда статор токының векторы I₁ кернеў U дан мүйешине артта қалады. Сонда мотор тармақ ушын актив-индуктивли жүклениўли қурылма ўазыйпасын орынлайды. Қозғатыў орамы токын сондай мәнисине шекем арттырыў мүмкин, бунда Е₀₂ сондай мәниске ийе болады, тармақ кернеўи U ға перпендикуляр болады ҳәм I₂ фаза бойынша U мнен сәйкес келеди, яғный U₂ = 0 болып, синхрон мотор тармақ ушын актив жүкленбе болып қолады ( ).
Қозғатыў орамы токының жәнеде артыўы синхрон моторды актив-сыйымлы режимге өткизеди, бунда I₃ мүйешке тармақ кернеў U дан алдынға өтип кетеди. Солай етип, синхрон мотор реактив қуўат генераторына айланады.
200 кВт ҳәм оннан үлкен қуўатлы асинхрон моторларды синхрон моторлар менен алмастырыў ҳәмме ўақыт электр энергияны үнемлеўге алып келеди.