Evolyutsiya nazariyasi

O‘simliklar evolyutsiyasining etaplari. Hozirgi paytda 500 mingdan ortiq o‘simlik turi bor, shulardan 300 minggi gulli o‘simliklardir. Yashil suv o‘tlarning qoldig‘i arxey erasining qoldiqlarida 3 mlyard oldin yashaganligini aniqlagan. Birlamchi tuproq proterozoyda xosil bo‘lgan va o‘simliklarning quruqlikda chiqishga imkoniyat yaratilgan. 400-435 mln yil oldin sulur davrida o‘simliklar (rinotsiylar) quruqlikga chiqqan. Paleozoyning boshlarida o‘simliklar faqat suvda yashagan. Sulur davrida birinchi marta quruqlikka chiqqan o‘simliklar pislofitlardir. Ular quruqlikni yashil xolatga keltirgan. Pislofitlar suv o‘tlari bilan quruqlik o‘simliklari orasida bo‘lgan. Ularning ildizi bo‘lmagan keyin o‘simliklarda ildiz, poya, barg hosil bo‘lgan. Quruqlikda keyinchalik moxsimonlar, paparotniksimonlar va ochiq urug‘simonlar paydo bo‘lgan. Bular qo‘ng‘ir yoki yashil suvo‘tlaridan kelib chiqqan, deb taxmin qilinmoqda.
O‘simliklar quruqlikka chiqishi bilan ikkita yo‘nalish bo‘yicha tariqqiy etgan; 1) gametafit hosil bo‘lishi; 2) sporofit hosil bo‘lishi.
O‘simliklar sistemasining taraqqiy etishi o‘tkazuvchi, qoplovchi va mexanik to‘qimalar takomillashuviga olib keldi. Devon davrida poporotniklar va plaunlar o‘rmoni paydo bo‘lgan. Karbon davrida ular yanada keng tarqalgan. Sporali o‘simliklar – lepidodendronlar sigillyatsiyalar 40 m balandlikga yetadi. Karbon davrida ochiq urug‘li o‘simliklar yaxshi taraqqiy etgan. Ularning bir qismi Perm davri 280 mln yil oldin qirilib ketgan.
Poporotniksimonlarning asosiy evolyutsion yo‘li sporalar hosil qilish-jinsiy yo‘l bilan ko‘payish orqali borgan. Muhim bosqich- poporotniklarda xar xil sporalarning hosil bo‘lishidir. Bu Silur va Devon davrlarida 400 mln yil oldin paydo bo‘lgan. Har xil gametofitlarning hosil bo‘lishi gaploid gemotofitlarning qisqarishiga olib kelgan. Bu esa diploidli ontogenezni murakkablashuviga olib kelgan.
Ochiq urug‘lilarda guddalar hosil bo‘lgan. Changlar harakatsiz bo‘lib, shamol yoki xasharotlar yordamida tarqala boshlagan. Urug‘ yordamida ko‘payish diploidli embrion urug‘ qobig‘i va undagi ozuqani paydo bo‘lishiga olib kelgan. Bu esa gulli o‘simliklarni keng tarqalishiga sabab bo‘lgan. Ular asta-sekinlik bilan katta maydonlarni egallay boshlaganlar. Ana shu davrda ularni tuzilishi va taraqqiyoti katta o‘zgarishlarga uchragan.
Bundan keyin o‘simlik va hayvonlar (hasharotlar) o‘zaro moslashganlar.

O‘simliklar dunyosi evolyutsiyasining asosiy xususiyatlari

1. Gaploiddan diploidga o‘tishi sodir bo‘lgan. Diploidlik har xil mutatsiyalarni sodir bo‘lishini oldini oladi. Hamma suvo‘tlarida gaploid xromosomalar bo‘ladi. Yuqori tuzilishdagi qo‘ng‘ir suvo‘tlarida xam gaploid xam diploid xromosomalar bo‘ladi. Moxlarda gaploid naborli xromosoma ustun turadi, gaploid ham kam bo‘lsada uchraydi. Ochiq urug‘i va yopiq urug‘lilarda diploid faza ustun turadi.
2. Jinsiy aloqaning yo‘qolishi, erkaklik gametasining harakatsiz, gametofitining qisqarishi va sporofitning taraqqiyoti, urug‘lanish sodir bo‘lgan.
3. Organizmni quruqlikka o‘tishi munosabati bilan ildiz, poya, barg hosil bo‘lishi, o‘tkazuvchi yo‘llar hosil bo‘lishi, qoplovchi va mexanik to‘qimalarni takomillashishi sodir bo‘ldi.
4. Hasharotlar yordamida changlanish va hayvonlar yordamida tarqalishi, embrionni noqulay sharoitlardan himoyalanishi paydo bo‘ladi.

Mavzuni o‘zlashtirish yuzasidan topshiriqlar va savollar

Hayot tushunchasining tarifi

Hayot tushunchasining tarifining hozirgi holati
Hayot formalari haqida
Hayotning paydo bo‘lishi haqidagi nazariyalar
Oparin, Xoldeynlarning yerda hayotning paydo bo‘lishi haqidagi nazariyaning mazmuni
Yerda hayotning paydo bo‘lish bosqichlari
Boshqa planetalarda hayot bormi?
Mikroorganizmlarning kelib chiqishi
Bir hujayralilarning kelib chiqishi
Ko‘p hujayralilarning kelib chiqishi
O‘simliklar evolyutsiyasining bosqichlari