Etika va estetika

 
Tasodifiy noqulay holatlar hamda ularni bartaraf etishning axloqiy 
jihatlari 
Jamoatdagi har bir shaxs tasodifiy holatlar – ixtiyorsiz xatolardan xoliligi 
kafolatlanmagan. Mana bir qancha shunday tanish vaziyatlar: kimdir bilan qayta 
ko‘rishish, qo‘lingizdagi qadahni to‘kib yuborish, yoningizda, stol atrofida o‘tirgan 
kishidan: 
“Mana bu ketvorgan ayol kim?»
degan savolingizga qo‘shningiz: 
“Mening ayolim”
deb javob berishi, tanishingizdan 
“Rafiqangiz yaxshi bo‘lib 
qoldimi?”
deb hol so‘raganingizda, u sizga: 
“O‘lganiga bir yil bo‘ldi”
yoki 
“Ajrashdik”
deb javob bersa. Eng yoqimsizi: adashib sochiq bilan burunni, terni 
artib yuborish, yoki ehtiros kulgili bo‘lmagan anekdotni aytishdir. Bunday 
vaziyatlardan qolgan noxushlik uzoq muddatgacha sizni tark etmaydi. Albatta, agar 
bunday vaziyatlar kamroq uchrasa, yaxshi bo‘lar edi; faqat atrofdagilar bunday 
holatga biz o‘ylagandan ko‘ra kam e’tibor qaratadilar. Bunday holatlarni boshdan 
kechirmagan odamning o‘zi bo‘lmaydi. Ammo noqulay vaziyatlar o‘zni oqlashni 
taqozo etmaydi. G‘arb odatiga ko‘ra shunchaki 
“uzr”
deb qo‘yiladi. Sharqda 
aksincha,, obdon uzr so‘rab, noqulay vaziyatdan chiqib ketishga uriniladi. 
Ammo bir shaxs ataylab boshqa odamga o‘z salbiy munosabatini 
ko‘rsatish uchun ilmoqli gaplarni alohida ta’kidlashi va shu asosda ongli ravishda 
noqulay vaziyatlarning vujudga kelishiga harakat qilishi umuman boshqa narsa. 
Bunda nafaqat inson o‘z xudbinligini, madaniyatsizligini ko‘rsatishi, balki 
boshqalarning ham dilini og‘ritib qo‘yishi mumkin. Bunday vaziyatlarning oldini 
olish uchun quyidagi holatlardan voz kechmoq lozim: 

---

48 

barchaning oldida ko‘rishishga javoban qo‘l uzatmaslik;

o‘z raqibiga deyarli haqorat tarzida baland ovozda biron-bir so‘z qotish;

kelgan sovg‘ani orqaga qaytarish;

hamsuhbatning yaqinlari borasida hurmatsizlikni namoyon qiluvchi so‘zlarni 
ifodalash.
Ba’zida tasodifiy farosatsizlik kim uchundir o‘zini ko‘rsatishdek tuyuladi. 
Bu yerda ismi sharifni buzib aytilishini misol qilish qo‘l keladi. Bunday xato 
xafagarchilikni keltirib chiqaradi. Ba’zida odamga orqa qilib o‘tirish uning qattiq 
ranjitishga 
sabab 
bo‘ladi. 
Odatiy 
e’tiborsizlik 
ham 
munosabatlarni 
murakkablashtirishi mumkin. Shu bois odamlar bilan muloqotda o‘zini qat’i 
boshqara olishi kerak. Qo‘pollikka javoban qo‘rslik bilan javob qaytarish kishini 
yomon ko‘rsatsa ko‘rsatadiki, yaxshi ko‘rsatmaydi. Janjal ikki tarafni ham yerga 
uradi. 
Bundan tashqari, birovning sumkasini ochib titkilash yoki ochiq qolgan 
sumkani tomosha qilish, qo‘l telefonini “o‘rganish” nafaqat xunuk ko‘rinish, balki 
sizni unga bo‘lgan xusumatingiz yoki hasadingizni ko‘rsatib qo‘yadi. Begona 
kishilar portfelini yoki palto cho‘ntaklarini kavlash ham bundan istisno emas. 
Birovning qutisidagi narsalarni olish yoki uni joylashtirish uyda ham, ishxonada 
ham odobsizlikdir. Birovning shkafini, bufeti yoki narsalari saqlanadigan joyni 
ochib ko‘rish ham odobga to‘g‘ri kelmaydi.