Eterifikatsiya jarayoni. Jarayon shartlari va texnologik parametrlari

Tехnоlоgik jarayonning tarkibiy kismlari bo’lgan jiхоzlar, apparatlar, mashinalarning bajaradigan ishi samaradоrlik tushunchasi bilan хaraktеrlanadi.
Samaradоrlik (P) – vaqt birligi () ichida ishlab chiqarilgan maхsulоt (yoki qayta ishlangan хоmashyo) ning miqdоridir:



Organik sintez sanoati rivojlanishining asosiy bosqichlari. Organik moddalar texnologiyasining turlari to'g'risida ma'lumot bering.
Органик моддалар ишлаб чиқариш қадим замондан маълум бўлиб, хом-ашё сифатида ўсимлик ва ҳайвонотдан фойдаланилган. Масалан, шакар, ёғ, совун, спирт ва ҳ.к. ишлаб чиқарилган. Дастлаб у ўсимлик ва хайвонот хомашёларини қайта ишлаш жараёнларига асосланди, улардан керакли муҳим маҳсулотлар (ёғ, мой, шакар) ёки хомашё таркибидаги моддаларни парчаланишидан оддий моддалар олинди (спирт, сирка кислота, глицерин, совун).
Оддий моддалар асосида мураккаб органик моддалар синтез қилиш ХИХ аср ўрталарида пайдо бўлди. Тошкўмир смоласидан ароматик углеводоролар синтез қилина бошланди. Кейинчалик ХХ асрга келиб органик бирикмалар олишда, хом-ашё манбаи сифатида, нефт ва табиий газ муҳим ўринни эгаллади.
Кейинги йилларда ўзининг ривожланиши натижасида органик моддалар синтези бир қатор тармоқларга: асосий органик ва нефт кимёси синтези ва нозик органик синтезга ажралди. Органик синтез саноатининг ривожланиш жараёнида, унинг хомашё баъзаси ҳам ўзгарди. Тошкўмир ўрнини нефт ва табиий газ эгаллади. Ушбу ўтиш жараёнида “нефт кимёси синтези” пайдо бўлди.
Мустақил тармоқ сифатида органик синтез 1940 йилларда пайдо бўлди. Унгача кокс ва озиқ-овқат хомашёси асосида олинадиган маҳсулотлар тури кам эди (бензол, фенол, ацетон, нафталин, сирка кислота).

Шундай қилиб, юқоридаги учта хом-ашё: тошкўмир нефт, газ асосида органик синтез саноати ривожланмоқда ва такомиллашмоқда. Органик синтез маҳсулотлари олиш учун қўлланиладиган асосий хом-ашё моддаларни қуйидаги бешта синфга ажратиш мумкин:
1) парафинлар (метан СН₄-дан то СН₄₀-гача);
2) олефинлар (С₂Н₄, С₃Н₆, С₄Н₈ С₅Н₁₀ва ҳ.к.);
3) ароматик углеводородлар (бензол; толуол; ксилол, нафталин ва ҳ.к.);
4) ацетилен (СНСН);
5) углерод оксид ва синтез газ (СО ва Н₂ аралашмаси).


Organik sintez sohasida laboratoriya ishlarida ishlatiladigan uskunalar va asboblar
Kimyo laboratoriyasida tajribalarni bajarishda issiqlikka, kislota, ishqor, erituvchilar, oksidlovchi va qaytaruvchilar ta’siriga chidamli maxsus idishlar va asboblar ishlatiladi. Talaba laboratoriyada ishlatiladigan idishlar va asboblarning turi, hamda ularning vazifalarini mukammal bilishi lozim. Kimyo laboratoriyasidagi barcha asboblar 2 turga: umumiy va individual foydalanish asboblariga bo`linadi. Umumiy foydalanish asboblari - tarozilar, quritish shkaflari, qizdirish va kuydirish pechlari, havo surish nasoslari, idish quritgichlar va boshqalar laboratoriyaga doimiy qo`yiladi hamda ulardan talabalar yil davomida foydalaniladilar. Individual foydalanish asboblari – gaz yondirgichi, spirt lampasi, shtativ, probirkalar, kolbalar, o`lchov silindrlari, menzurkalar va boshqalar talabalar tomonidan bajariladigan tajribalar xususiyatidan kelib chiqib foydalaniladi.
Spirt lampasi va gaz yondirgichlari Moddalarni isitish uchun elektr plitalari, spirt lampasi va gaz yondirgichlari ishlatiladi (3-rasm). Spirt lampasi (3-rasm, a), odatda shishadan yasalgan bo`lib, uning zich berkitib turadigan qalpog`i, paxtadan tayyorlangan piligi bo`ladi. Unga denaturat etil spirti quyiladi. Spirt lampadan foydalanib bo`lingach, uning ichidagi spirt uchib ketmasligi uchun shisha qalpoqchasi yopib qo`yiladi.
Metall shtativlar Ko`pchilik kimyoviy tajribalarni o`tkazish va kimyoviy laborotoriya qurilmalarini yig`ish maqsadida metall shtativlardan foydalaniladi. Metall shtativ (4- rasm, a) taglik (1) va balandligi 25110 sm, diametri 0,30,8 sm bo`lgan dasta (2) dan iboratdir. Shtativga ikkita to`g`ri burchakli gardish (mufta) (3) o`rnatilgan.
Kimyoviy va o`lchov shisha idishlar Tajriba ishining mazmuniga va qanday sharoitda o`tkazilishiga qarab kimyo labarotoriyalarida turli xil idishlardan foydalaniladi. Ko`pincha shisha idishlardan (5- rasm): probirka (1), stakan (2), yassi tubli, yumalok tubli va konussimon kolbalar (3,4,5), voronka (6), byuks (7), soat oynasi (8) ishlatiladi. Bunday idishlardan kimyoviy reaksiyalarni o`tkazishda (probirkalar), eritmalar tayyorlashda va qaynatishda (stakanlar, kolbalar va soat oynasi), moddalarni sintez qilishda (kolbalar), moddalar va ular eritmalarini bir idishdan boshqa idishga quyishda yoki filtrlashda (voronkalar), moddalarni saqlashda (byukslar) hamda boshqa maqsadlarda foydalaniladi.
Laboratoriya tarozilari – deyarli barcha soha laboratoriyalarida yuqori aniqlikda ishlovchi, og`irlikni o`lchovchi qurilma. Hozirgi kunda elektron tarozilarni ilm va texnikaning zamonaviy yutuqlaridan foydalanib ishlab chiqarilmoqda. Aniqlik bo`yicha laboratoriyada qo`llanadigan tarozilar ikki xil bo`ladi: analitik tarozilar (0,1 mg dan ko'p bo'lmagan o'lchamda) va aniq o'lchovchi tarozilarga (1 g dan 1 mg gacha bo'lgan ajratma bilan) bo'linadi. Ba`zi tarozilar qo`shimcha funksiyalarga ega, masalan gidrostatik o`lchash (suyuqliklarni va qattiq moddalarni zichligini aniqlash), dinamik o`lchash va h.k. Laboratoriya ko'lamlari kalibrlash turiga qarab, ya'ni tashqi og'irliklar, ichki og'irliklarni kalibrlash va avtomatik kalibrlash bilan laboratoriya ko'lamlari bo'yicha tasniflanishi mumkin

Organik sintez uchun ishlatiladigan xom ashyo.