Eterifikatsiya jarayoni. Jarayon shartlari va texnologik parametrlari

Eterifikatsiya jarayoni. Jarayon shartlari va texnologik parametrlari.
Eterifikatsiya - bu spirtlar va kislotalar orasidagi kondensatsiyalash reaksiyasidir. Bu reaksiya natijasida efir va suv hosil bo’ladi.
RCOOH + R1OH =R- COO – R1 = H2O
R va R`- alkil, aril, aralkil radikallar. Ikki va ko’p atomli spirtlar uchun to’liqsiz va to’liq efirlar hosil bo’lishi xarakterli. Agar kislota va spirt bifunktsional birikmalar bo’lsa, unda eterifikatsiya reaksiyasi yuqori molekulyar modda hosil bo’lishi bilan o’tib boradi. Eterifikatsiya reaksiyasi qaytar reaksiyalar turiga kiradi. Eterifikatsiyaga teskari reaksiya, ya'ni spirt va kislota hosil bo’lishi, gidroliz reaksiyasi deb hisoblanadi. Ko’p atomli va karbon kislotalar orasidagi eterifikatsiya murakkab, qarama-qarshi yo’nalishda boradigan, kam issiq talab qiluvchi reaksiyalar tarkibiga kiradi va ushbu reaksiyalar gomogenli-geterogenli-katalitik, suyuq fazaviy reaksiyalar bo’lish mumkin. Agar eterifikatsiya jarayonida, hosil bo’luvchi modda-suv-uzluksiz reaktordan chiqarib turilsa, reaksiyaning muvozanati o’ng tomonga siljiydi va reaksiya qaytmas reaksiyalarga o’xshash o’tib boradi. Umumiy holda olganda eterifikatsiya quvvatsiz, endotermik, murakkab, qaytar reaksiyalar qonunlariga bo’ysunadi. Eterifikatsiya rektsiyalari faqat katalizatorlar ishtirokida olib boriladi. Katalizatorlar sifatida sulfat yoki fosfat kislotalar, vodorod xlorid, ishqorlar- Na OH, KOH ishlatiladi.
Eterifikatsiya jarayonida ishlatiladigan konsentrlangan sulfat kislota suvni bog`lovchi modda sifatida ham ishlatiladi.
C4H9OH + HOSO2OH =C4H9OSO2OH +H2O (1.2) C4H9OSO2OH + CH3COOH = CH3 COOC4H9 + H2SO4
bu reaksiyalar gomogen-katalik reaksiyalar turiga kiradi.
Galogenatsiyaning almashtirish bilan reaktsiyalari.
Галогенлаш реакциялари 3 турга бўлинади: ўрин алмашиш; бирикиш; парчаланиш.

• 
  ЎРИН АЛМАШИНИШ реакцияси билан содир бўладиган галогенлаш.
  
• 
  а). Улардан энг аҳамиятлиси водород атомини галогенга алмашиниши ҳисобланади:
  

RH + Cl 2  RCl + HCl
СН2=СН-CH3 + Cl2  СН2=СН-СН2Сl + HCl

• 
  б). Галогенли углеводородлардаги бир галоген атомини бошқа галоген атомига алмашиниш реакцияари:
  

ССl4 + 2HF  CCl2F2 + 2HCl
RCl + NaBr  RBr + NaCl

• 
  в) Органик бирикмадаги ОН-гуруҳни галогенга алмашиниши натижасида кислоталарнинг хлор ангидридлари олинади:
  

RCOOH +COCl2 RCOCl +CO2+ HCl
ROH + HCl  RCl + H₂O
фосген олиш: СО + Сl2  COCl2
Парафинларнинг хлорланиш қоидаси 1936-1938 йилларда Хассон ва Мак-Билар томонидан яратилган.
Бошқа эркин радикал жараѐнлар сингари хлорга алмашиниши зарур бўлган водород атоми реакцион қобилияти унинг бирламчи , иккиламчи ѐки учламчи углеродда жойлашишига боғлиқ.
Шундан келиб чиққан холатда
учламчи > иккиламчи >бирламчи углеродлар водороди хлор атомларига алмашинади.
400 С даги газ фазада водородлар алмашиниш нисбати учламчи , иккиламчи ва бирламчи углеродда 4,4: 3,2:1 нисбатда бўлади.
Бу нисбат доимий эмас у температурада хлорлаш усулига (суюқ ѐки газ фазали ) боғлиқ.Температуранинг ортиши бирламчи углерод водородлари алмашишини орттирса (айниқса газ фазада) температура пасайиши эса иккиламчи ва учламчи углеродлар водородининг алмашинуви тезлашади.
Масалан, изопентан хлорланиши 400 С да монохлорли ҳосилалар аралашмаси 55% га тенг бўлса,
30 С да фотокимѐвий хлорлашда иккиламчи ва учламчи углеродлар водороди алмашинуви 70%га етади.

Galogenatsiyaning birikma va parchalanish bilan reaktsiyalari.