Erte taniw


 Jiyen jirawdin` lirikaliq qosiqlari ha`m tolg`awlarinda o`mir shinlig`i



Download 435,12 Kb.
Pdf ko'rish
bet50/54
Sana11.11.2022
Hajmi435,12 Kb.
#864158
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   54
Bog'liq
dokumen.tips erte-dawir-qaraqalpaq-a

 
15.2. Jiyen jirawdin` lirikaliq qosiqlari ha`m tolg`awlarinda o`mir shinlig`i 
Jiyen jiraw bir qansha lirikaliq qosiqlari qobiz sazina sa`ykes jirawliq sheberlik penen terme 
tolg`aw tu`rinde do`retilgen. Jiyen jirawdin` lirikalari auizsha jirlap aytiug`a ta`n bag`darda 
xaliqtin` esitiwine qolaylastirip tap jirawdin` aytqanday etip do`retilgen. Jiyen jiraw lirikalarin jazip 
do`retip g`ana qoymastan oni yadlap, qobiz jirina salip xaliq arasinda milliy xaliqliq qobiz namalari 
menen sheberlep atqarip berip ju`rgen talantli, lapizli jiraw bolg`an. Jiyen jiraw tvorchestvasi 
boyinsha ken` tu`rdge shug`illang`an alim A.Karimov bilay jazadi: «Jiyen jirawdin` atqarg`an 
namalari «Kelte ziban», «Ulli ziban», «Jortiliwi», «Ko`z aydin», «Aig`a shap», «Shalqima», 
«Nog`ayli», «Tolqin» ha`m tag`i basqalar bolg`an. Shayirdin` «Aldi artim biyik jar eken» 
shig`armasi «Kelte ziban» namasi menen jirlang`an. /»A`debiya-timizdin` geypara ma`seleleri «N-


- 72 - 
1968, 87-bet/. Belgili alim Qalli Aymbetov «Jiyen jirawdin` o`zin shayir dep atamay, jiraw dep 
atag`an duris boladi. Ol» qobizimdi qushaqlap» degen so`zdi bir neshe ret qaytalap o`zinin` jiraw 
ekenligin da`lilleydi. Shig`armalarinin` qosiq qurilisi, qobizi ha`m jiraw dep ataliwi onin` nag`iz 
xaliq jirshisi-jiraw bolg`anlig`ina da`liyl bola aladi. Oni jiraw dep atag`an menen jazba 
a`debiyatin` uakili emes degen tu`sinik shiqpaydi. Jiyen jiraw qaraqalpaq jazba a`debiyatinin` 
uakili ha`m oni baslawshilarinin` biri boladi». /Xaliq danalig`i, 1988-betler/. Usi aytilg`anday-aq 
Jiyen jiraw degenimizde xalqimizdin` milliy saz a`spabi- qobizin qushaqlap sir shertken talantli 
jiraw, duwtardi da shertip sazendelik etken ataqli baqsi eleslew menen, sin`g`irlag`an saz, saxrani 
jang`irip a`lemdi gu`n`retken jurawdin` lapizi qulag`imizg`a tal-tal keledi. Bular bizdi tariyxqa 
baslaydi, ata-babalarimizdin` basip o`tken jolin, tariyxin, u`rip-a`det, ma`deniyatin, milliy 
da`stu`rlerin, a`debiyatin biliwge bag`darlaydi. Jiyen jiraw «Qobiz tolg`awin» usi bag`darda 
do`retken. Bunda xalqimizdin` milliy saz a`spabi qobizdin` sog`iliw xaqqindag`i oy-pikirler 
aytiladi. Shayir «Qobiz tolg`awi» nan baslap qaraqalpaq xalqinin` o`zgesheliklerin aldimizg`a jayip 
saladi. Qobiz a`spabinin` sog`iliw tariyxi, og`an qollanilg`an zatlardin` saxrayi qaraqalpaq xalqinin` 
turmisina, tirishiligine, dalasina, ta`biyatina ta`n o`zgeshelikler ekenligi anlasiladi. Bul «Qobiz 
tolg`awin» aytilg`an pikirler Qorqit atanin` qobizi haqqindag`i a`spanani yadqa tu`siredi. 
A`debiyatshi alim A.Karimov o`zinin` maqalasinda: «Qobizdin` piri Qorqit atnin` qobizdi oylap 
tabiwi haqqindag`i legendasinin` Jiyen jirawtdin` «Qobiz tolg`awin» na sa`ykes keletug`inin`» 
aytadi. /82-bet. A`debiyatimizdin` geypara ma`seleleri/. Bular bizdi barg`an sayin Qorqit ata jirlari 
menen tutastirilip oni qaraqalpaqlardin` ata- babasi retinde tanitadi. Izertlewshi I.Utewlievtin` 
«Qorqit Atanin` qobizi /Milliy tariyximiz o`zinsheliklerimiz izlep. /»A`mudar`ya»jurnali, 1998, N 4 
/ maqalasinda bizin` jirawshiliq sheberligimizdin` Qorqit ata jirlarina barip tiriletug`inlig`i, Qorqit 
atanin` qobizi ha`m jirlari bizin` milliy ata miyrasimiz ekenligi aytiladi. Rasinda da Jiyen jirawdin` 
«Qobiz tolg`awinda» qaraqalpaqtin` milliy saz a`spabi qobizdin` sog`iliwi tariyxi boyinsha bahali 
mag`liwmatlardi beredi, Bunin` bizin ata-babamizdan kiyatirg`an saz a`spabi - milliy 
o`zgesheligimiz ekenligin da`liyleydi.
Tu`nde jatip tu`s ko`rdim,
Tu`simde a`jayip is ko`rdim. 
O`sip turg`an bir ag`ash, 
Ol ag`ashti men shaptim, 
Sinsilag`an ses shiqti, 
Ag`ash jerge quladi.
Shapqan jerden su`t shiqti.
Bulaq su`tten qorqpadim, 
Ustadan usta sayladim, 
Esengeldi qir muring`a,
Ag`ashin`di shaptirdim. 
Taw-taylaqtin` terisin, 
Qapshig`ina qaplattim. 
Suw tulpardin` quyrig`in, 
Tar qilina taqtirdim. 
Quraydin` kak shayirin, 
Tarqishina jaqtirdim. 
Taw tekenin` mu`yizin.


- 73 - 
Tiyegine qistirttim. 
Quw ag`ashta sen mu`n`li, 
Adamzatta men mun`li, 
Aytisayiq qobizim, 
Qobizimdi jirlasam, 
Sende mun`li qobizim, 
Mende mun`li qobizim, 
Mun`lasayiq qobizim. 
Qolima alg`an joldasim, 
Sherdi aytqan sirlasim. 
Sag`an aytip jirimdi, 
Qayg`ili nama shalaman.
/10 bet, Jiyen jiraw.»Posqan el». 
Jiyen jiraw usi bag`darda ati qaraqalpaqqa ma`lim bolip arjaq penen berjaqqa tanilg`an, 
pu`tkil Turan, Xorezm oypatina kennen so`z jayilip tu`rki xaliqlarina belgili bolg`an xaliqtin` so`z 
zergeri, o`tkir tili, so`yler so`zi, ko`rer ko`zi, tiyisli jerinde so`z-zibanin` darg`a tartsa da xan 
aldinda tay salmay aytqan talantli shayiri ha`m ataqli jirawi bolg`an. A`sirese ol xaliqtin` altin 
miyraslarin teren` u`yrengen ha`m xaliqqa taratiwshi bolg`an. «Qobiz benen duwtardi shertip, tilge 
kelse Jiyrensheden o`tken. Alpamisti jigittin` sultani, Gulparshindi qizlardin` gauhari etip xaliq 
arasina taratqan. «Edige»ni esirip jirlag`anda ku`ndi jawdirip,»Qoblan»di pu`tkil tu`rki xaliqlarina 
tin`latqan. Tolg`awina tu`rli muxamg`a do`ndirep «Ormambet biy « tolg`awin o`zi do`retken. 
O`teshtin` «O`tti du`n`yadan» qosig`i /Jiyen mine usinday bag`darda qaraqalpaq xalqinin` milliy 
shayiri, talantli jirawi bolip ol o`zinin` yoshinin` dereklerin milliy xaliq auiz a`debiyatinan sag`a 
alip do`retken. Ol bizge belgili sinawli qosiq tolg`awlardi g`ana, bir-eki da`stanliq shig`armalardi 
g`ana do`retip qoymag`an. Onin` avtorlig`inda ju`da` ko`p xaliqliq shig`armalar do`retilgen Bular 
ele toliq da`rejede xaliq arasinan a`sirese joqarg`i qaraqalpaqlar arasinan izlep tabiliwi kerek. Jiyen 
jiraw tariyxiy hu`jjetlerge qarag`anda o`mirinin` aqirg`i ku`nlerine joqarg`i qaraqalpaqlar arasinda 
bolg`an pikirler bar. N.Dawqaraev bul pikirlerge ayriqsha ma`ni beredi. :»Jiyen Tag`ay ulinin` 
shayirliq jirawliq jumisinin` ko`birek uaqti «joqarg`i» qaraqalpaqlar-din` arasinda o`tken, yag`niy 
Turkistan, Samarqand, Nurata, Buxara, Kenimex, Zarafshan bettegi qaraqalpaqlardin` arasinda 
o`tken. Jiyen jo`ninde sol jaqtag`i qaraqalpaqlardin` arasinda ko`p mag`liwmatlar bar bolsa da olar 
ele jiynalg`an joq». Mine bul pikirler elege shekem hesh kim bilmey kiyatir. Jiyen jirawdin` bizge 
belgili lirikalari dim az sanda. Olar «Ilag`im», «Ber tu`yemdi», «Qobiz tolg`aw», «Qaramirza 
batirdi ayt», «Xoja batirg`a», «Juwmaqqa saldim qazamdi», «Ey jigitler, jigitler», «Aldi-artim biyik 
jar», «Xan qasinda to`reler», «Xa xanimiz, xanimiz», «Ju`regimde ko`p dag`im», «Ko`rgende bolar 
uaqtim xosh», « Xosh bolin doslar» degen terme tolg`awlardan ibarat. «Ilag`im» qosig`inda 
shayirdin` balaliq jillarinan bir ko`rinis turmis qiyinshiliqlari, jasinan ilaq baqqanlig`i, qiynalip 
qosilg`anlig`i, bay adamlarg`a jallanip qoy-qozi baqqanlig`i, ilaqlarin qasqir jep ketip bay adamnan 
auir azap aqiretler ko`rgenligi haqqinda jazg`an.


- 74 - 
Ilaq baqtim salag`a, 
Bas qosip eki balag`a, 
Sanap ko`rsem ag`alar, 
On ilag`im birden joq.
Qula du`zde jiladim, 
O`lgenin` bildim ilaqtin`, 
Jerbauirlap quladim, 
Ishim gish-g`ish qaynaydi. 
Ko`n`lime tu`sip uwayim, 
Bolg`an jetim ozaldan, 
Ashilmag`an man`layim./4-5-bet/ 
«Ber tu`yemdi»qosig`inda shayir manlayina pitken jalg`iz tu`yesin bay adamnin` qolinan 
tartip alip qoyg`ani, oni bermese xalinin` ne keshetug`inlig`i haqqinda aytip jarliliq turmisina 
qiynaladi. Qolinda sonsha du`n`ya mali turip jarlinin` bir malina ko`z salg`an ash ko`z baydin` 
sutxorliq kelbetin aship beredi. Bul eki qosiqta da jarliliq turmis qiyinshiliqlari jirlang`an.»Xosh 
bolin doslar» qosig`inda tuwilg`an el menen xoshlasiw, onin` qa`dirine jetiw ma`seleleri so`z 
etilgen. Shayir barliq uaqitta qaraqalpaq xalqi dep,tuwilg`an elim, elatim dep jirlaydi. Mudami 
xaliq atinan so`yleydi. O`zin qaraqalpaq xalqinin` bir uakili shayiri sipatinda taniydi. Misali: 
Qulaq salin doslarim, 
Qapilg`an bul zamanda, 
Qayg`i ha`siret qapladi, 
Qaraqalpaq- bulgen el, 
Ten`lik tappay xanlardan, 
Posiug`a belin bayladi. 
Ig`ilip posqan elatim, 
Joq belgili ma`kani, 
Kindik qanim tamg`an jer, 
A`rmanda sennen ayrildim. 
Qaraqalpaq elinin, 
Malinda erk bolmadi. 
Qaraqalpaq a`wladi, 
Un qosisip jiladi.
Elimnin` mun`li zarina, 
Qayg`ili nama shalip em. 
Elim bolip tur talan. 
Bayan etsem barlig`in, 
Sendey zulim bolg`an joq. 
Qaraqalpaqtin` balasin, 
Guwenlep qoyday qirg`an joq. 
Arilmas daulet baylig`im, 
Elatim sennen ayrildim. 
Bu`lingen bul elimnin`, 
Neden boldi jazig`i
?!
Julinip tutqa qazig`i 
?!
Jiyen jiraw usinday bag`darda barliq 54 jilliq o`mirin qaraqalpaq dep xalqim dep, elim dep 
arnag`an gu`resshen` shayiri ha`m ma`pin jirlag`an jirawi boldi. Ol ilaq baqqan balalig`inan baslap 
/»Ilag`im»qosig`i/ qaraqalpaq xalqinin` tariyxin jazdi. Xaliqtin` tragediyali awir ta`g`dirin 
su`wretlep berdi. Xaliqti gu`resiwge bag`darladi. Qaraqalpaqlar-din` o`zine ta`n milliy 
o`zgesheligin rawajlandiriwg`a u`lken u`les qosti. Onin` lirikalarinda duris so`ylew, ua`dege opali 
boliw. Xaramnan qashiw, hadal miynet, tabis tabiw, kisinin` haqisin jemew, birewdin` zatina zorliq 
etpew, o`z erkinligin, xujdani ushin gu`resiw usag`an xalqimizdin` hasil qa`siyetlerin ko`riwimizge 
boladi. Ol xaliq batirlarinin` iygilikli islerin qollap - quwatladi, olardin` batirliq is-ha`reketlerin 


- 75 - 
xaliq arasinda xawaza etti. Misali: «Qaramirza batirdi ayt», «Xoja batirg`a», «Amanbaydin` ala ati» 
qosiqlari usinday. 
O`zi jurttin batiri,
O`zi jurtim dilwari. 
Ayag`ina kiygeni,
Tog`iz qabat bilg`ari. 
Tuwisi jaqsi batirim,
Berge quwat hal berdi. 
Ba`rin aytti birin ayt,
Qaramirza batirdi ayt
«Xoja batirg`a «, «Amanbaydin` ala ati» qosiqlarinda shayir batir bolg`an menen el g`amin 
oylamaytug`in, zulim bolg`an, xaliqti qirg`ing`a ushratiug`a sebepker bolg`an adamlar haqqinda 
aytadi, olardin` el g`amin oylap ta`wbege keliwin tu`sindiredi. 
Shayir o`zinin` shig`armalarinda qaraqalpaq xalqinin` milliy sipatinda ha`reketke kelip 
xalqimizdin` o`zine say milliy ha`reketlerin jasadi. Onin` shig`armalarinda qaraqalpaq xalqinin` 
o`zine ta`n bolg`an saxrayi milliy ka`ha`rmani obrazi jasaladi. Jiyen shig`armalarinda saxrayi batir, 
xalqim dep umtilip janin beretug`in er ju`rek, xadalliqqa talping`an a`dil, bir-birin teren` hu`rmet 
etetug`in joqari adamgershilikli, a`dep-ikramli, bir-birin qiyip kete almaytug`in miyrim-sha`pa`a`tli, 
bawirman, o`zi o`liwge jaqin qalsa da bir tislem nanin bo`lisip ken` peyli insanlar obrazi jasaladi. 
Ja`ne de jasi u`lkeni, ag`ani, qarindasti mudami teren` hu`rmet etetug`in adamgershilik, ruxsatsiz 
awiz ashpaytug`in kishpeyillik, tiyisli jerinde so`zin alip qalmaytug`in sheshenlik, diluarliq, batirliq 
usag`an paziyletler ayqin sa`wlelenedi. 
Jiyen jiraw lirikalarinda o`mir shinlig`inin` ashshi kartinalarin ko`rkem poetikaliq qatarlar 
arqali xaliq ug`imina sa`ykes astarli ma`niste sheberlep su`wretlep beriw ayriqsha ko`rinedi. Misali 
«Ey jigitler, jigitler « qosig`inda bilay jazadi: 
Ey jigitler, jigitler, 
Zamanimiz tar eken. 
Ko`meykeydi turg`andi,
Aytalmastay ku`n eken. 
Aytajag`im ballarim,
Diyxan bolsan jer ekken, 
Qon jarig`in ken` bolsin.
Bay ulinin` bir-ek 
Bir na`siyat ullarim,
Ko`z ko`rgenin aytayin. 
Saratanda suwiqtan,
Sari ala siyirdin`, 
Mu`yizi qaq jarildi.
Sari tal bolg`an biydaydin`, 
Da`ni astina to`gildi.
Qara suwiq qatti urdi, 
Buni ullarim biz ko`rdik.
Jiyen jiraw oy- pikirleri ko`binese timsalap astarli ma`niste suliwlap jetkeretug`in o`tkir tilli 
sheber shayir bolg`an. Ol hesh qashan tilge so`z kelgende irkip so`z kelgende irkip qala almag`an. 
Xan aldinda da, dar aldin da da haqiyqatliqti, hadalliqti, haq so`zdi aytqan, naxaqti ayausiz ashkara 
etken. Buni shayirdin` «Xanqasinda to`reler», «Xa xanimiz, xanimiz» qosiqlarinda toliq ko`riwge 
boladi. «Ey jigitler, jigitler» qosig`inda shayir da`wir haqqiyqatlig`in, turmistin` ashshi ta`replerin 


- 76 - 
og`ada sheberlik penen tu`sindiredi. Bul qosiqta o`mir, turmis , tirishilik etiw, gu`resiw haqqinda 
en` jaqsi oy-pikirler ortag`a qoyilg`an. Bunda ha`r bir so`zge og`ada teren` poetikaliq ma`ni 
ju`klengen. Qosiqtin` birinshi kupletinde shayir zamannin` «tar» lig`in, da`wirdin` zulimliqqa, 
zalimliqqa tiykarlang`an ekenligin ayqin ko`rsetedi.
Ko`mekeyde turg`andi, 
Aytalmastay ku`n eken.
Shayir zaman qisiwmetleri haqqinda usilay tolg`anadi. Erkinliktin` joq ekenligin bildiredi. 
Bul zamanda en` tragediyali ko`rinis haqiyqatliqti ayta almaw, tilge tiyim saliw. Bunda shayir «bas 
kespek bolsa da til kespek joq
!
« degen xaliq naqilin esapqa aliw menen bul da`wirdin` sonshelli 
da`rejede a`dilsizlike qurilg`anlig`in, zulimliqqa tiykarlang`anlang`anin` ko`rsetip beredi. Shayir 
tolg`awinin` astarli ma`nisine ko`mekeyde turg`andi nege biz ayta almaymiz
?
!
Ayta almay 
atirmiz
?!
degen shaqiriq, su`rendi seziwimizge boladi. Ol ha`r bir qatarda usilay bir ma`ni anlatip 
ketedi. Da`wir ruwxi menen tig`iz baylanisip, arpalisip, gu`resip ku`n ko`riwdin` tiyisli ekenligin 
ug`indiradi. Reti kelse tayinbay ko`mekeyde turg`an ashshi haqiyqatliqti aytiwdi alg`a qoyadi. 
Ja`ne de shayir usi qosiqtin` ekinshi kupletin de saqlaniwdin` da za`ru`rligin, qay jerde ka`tip 
so`ylewdin` de kerekligin teren` ug`indiradi. «Bay ulinin` bir-eki aytar so`zin kem bolsin» Bunda 
jarisip so`yleme, aqmaq penen eregispe degen ma`nilerdi anlawg`a boladi. Usi oylarinan keyin 
astarli ma`niste tag`i da pikirlerin ayqin bayanlaydi. 
O`ytpese jigitler,
Aytajaqti aytirmay, 
Bas quwsirilip jaq bolar. 
Bul jerde de eki ma`ni ni anlawg`a boladi. Biri haqiyqatliqti aytsan basina soqqi tiyip 
quwsirilg`in jaqqa aynaliwi mu`mkin, ekinshiden, haqiyqatliq qalay bolmasin aytiliwi tiyis, buni 
aytiw ushin barliq aqil ushin barliq aqil-xuwshin menen basin jaqqa aynalip so`ylemey 
qalmaytug`in jag`dayg`a qalmaytug`in jag`dayg`a kelesen. Qalay bolmasin haqiyqatliqti 
aytasan.Al, ishtegi da`rt bul aytiliwi kerek degen ku`shli ideyani beredi. Xalqimizdin` tirishilik 
etiwinin` bir da`regi sharuashiliq bolsa, bir da`regi diyxanshiliq . Xalqimiz u`sh ay qauinim, u`sh ay 
sauinim, u`sh ay qabig`im, u`sh ay shabag`im dep jasag`an. Olarg`a siyir negizgi aziq-auqat, mol 
irisqi nesiybe da`regi. Biyday a`zelden nani-asinin` arqaui. «Biyday nanin bolmasa biyday so`zin` 
joqpa» degen xaliq naqilinin` ma`nisi a`yemnen kiyatirg`an xalqimizdin` turmis tirishligi menen 
baylanisli. Usillarg`a tiykarlana otirip shiyir da`u`ir haqiyqatlig`in, zalimliqti bilay ta`ripleydi. 
Saratanda suwiqtan,
Sari ala siyirdin`, 
Mu`yizi qaq jarildi.


- 77 - 
Bul jerde ga`p tek sari ala siyir haqqinda emes al o`z elinin`, shan`arig`inin`, turmis 
tirishiliginin` tiregi, tiykari bolg`an er jigit azamatlardin` zaman qisiwmetinen mu`yizinen qag`ilip 
jarilip atirg`anlig`in obrazli su`wretlegen. Usinday batir turmistin` ha`r qiyli qiyinshiliqlari, adamlar 
zulimlig`i, a`da`latsizliq sebebinen kuyrep joq bolip atirg`anlig`i ta`riplegen. Shayir bul oylarin 
tag`i da ken`irek, teren`irek tu`sindiredi. «Sari tal bolg`an biydaydin` da`ni astina to`gildi.» Mine 
bul tragediyaliq suu`retlew. Buni diyxan bolg`an saxrayi xalqimiz attan aniq tu`sinedi. O`mirinin` 
jaynap-jasnar zamani kelip, jan`a ku`shine tolisip elim dep umtilg`an azamat jigitlerdin` xanliq 
zulimliq astinda nabit bolip atirg`anlig`i usilay astarli tu`sindirilgen. Shayirdin` haqiyqat so`z 
zergeri, teren` oyshil, milliy xaliq uakili ekenligi usi ta`repinen ko`rinedi. Jiyen jirawdin` zaman 
shinlig`i haqqindag`i oy-pikirleri «Aldi-artim biyik jar eken «, «Ko`rgende bolar, keuilim xosh», 
«Ju`regimde ko`p dag`im»qosiqlarinda da ayqin su`wretlengen. 
Jiyen jiraw terme tolg`aw tu`rinde o`zinin` lirikaliq qosiqlarin do`retip onda xaliqtin` 
qiyinshiliqli o`mir ha`diyselerin, turmisliq ta`jriybelerin , durisliqqa tiykarlang`an milliy 
da`stu`rlerin og`ada ko`p jirladi. 

Download 435,12 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   46   47   48   49   50   51   52   53   54




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2025
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish