Erte taniw

 
Tayanish so`zler dizbegi 
Yusup Has Hajib do`retpeleri. Baxitqa baslawshi bilim shig`armasinin` nusqalari, Vena, Kair, 
Namangan nusqalari. 
Shig`armada a`hmiyetli to`rt ma`sele - A`dalat, da`wlet, aqil, qa`na`a`t. 
Ug`ilmish, Aytoldi, Odg`urmish obrazlari 
 
6.1.Yusup Has Hajib ko`rnekli shayir ha`m alim. 
X-XII a`sirde Orta Aziyada parsi tili ha`m a`debiyatinin` og`ada u`stem bolip turiwina 
qaramastan tu`rki tilinde bir qansha ko`rnekli shig`armalar payda boldi. Solardin` biri Yusup Has 
Hajibtin` «Qutadg`u bilig» (Baxitqa baslawshi bilim) shig`armasi. Bul shig`arma tu`rkiy xaliqlardin` 
og`ada eski da`wirinde payda bolg`an. Sonliqtan bul da`wirdegi shayirlardi anaw yamasa minaw 
xaliqtin` wa`kili dep qaraw qiyin. Belgili alimlardin` bergen mag`liwmatlarina qarag`anda Kishi 
Aziyadan baslap Qitayg`a shekem tu`rki xaliqlarinin` en` iri qa`wimlerinen 20 dan aslam qa`wim 
jasag`an
5
.
Bulardin` ishinde Qipshaq qa`wimi ha`zirgi qaraqalpaq etnogonizmin du`ziwde ayriqsha 
qatnasqan. Yag`niy, ha`zirgi qaraqalpaq tiline tiykar bolg`an qa`wimles tiller, o`zinin` tariyxinin` 
a`dewir erte da`wirinde bulgar tilinin`, ekinshi ta`repten og`uz tillerinin` ta`sirinde, sonday-aq Orta 
Aziyanin` a`yyemgi qa`wimleri Xorezmlilerdin` ta`sirine ushiradi dep jazdi. 
Akademik Yaxiya G`ulamov: Orta Aziyada payda bolg`an ma`deniyattin` qaysi biri qaysi 
xaliqqa tiyisli ekenligi ilimiy tu`rde sipatlang`an emes
6
. Sonliqtan a`yyemgi da`wirden XIV a`sirge 
5
Áàñêàêîâ Í. Ââåäåíèå â èçó÷åíèå òþðêñêèõ ÿçûêîâ. Ìîñêâà, qoyw ã. ñòð wtw. 
6
"óëàìîâ ß.". Àëèéøåð Íàâîéèíèíã äàâðèíè 7ðãàíèø 8à3èäà. Òàøêåíò, {Ôàí}. qori éèë, e-áåò. 

---

- 30 - 
shekemgi ma`deniy esteliklerdi anaw ya minaw xaliqtin` «A`debiyati» dep atamastan tu`rkiy tilles 
xaliqlardin` a`debiy estelikleri dep bahalag`animiz maqul deydi prof.K.Ma`mbetov
7
.
Bul da`wirdegi Yusup Has Hajib, Axmed Yugnakiy h.t.b. tu`rki xaliqlardin` belgili talant 
iyeleri Yusup Has Hajib XI a`sirde jasag`an Shig`is ellerinin` ko`pshiligine belgili bolg`an ko`rnekli 
shayir ha`m alim. Ol o`mir su`rgen zaman tu`rki xaliqlar birlespesinin` en` rawajlang`an zamani 
Qaraxanidler ma`mleketinin` ilim ha`m pa`n jag`inan o`sip, joqari basqishqa ko`terilgen da`wiri. Ol 
sol a`sirdin` 20-jillarinda Balasag`un qalasinda tuwilg`an. Yusup Has Hajib arab-parsi tillerin jaqsi 
iyelep tu`rki tilinde usi da`stanlardi jazadi. Bul haqqinda ol da`stannin` kiris bo`liminde 
to`mendegishe jazadi. 
Arabcha, ta`jikcha kitablar wkish, 
Bizin` tilimizga` bul yumg`i wqish. 
(Yag`niy, bul waqitlarg`a shekem arab ha`m parsi, ta`jik tilindegi kitaplar og`ada ko`p bolip, 
bul bizin` tilimizdegi danishpanliqtin` da`slepki kitabi) dep jazg`an Yusup Has Hajib Balasug`uni 
bul kitapti ha`zirgi esabi menen 462-jili jan`a jil esabi boyinsha 1070-jillari jazip pitkergen. Avtor 
shig`armani 18 ayda jazip pitkergen deydi
8
.
Yusup Has Hajib kitapti jazip tamamlap Qaraxanidler hu`kimdari Tavg`ash Bug`raxang`a 
siyliqqa beredi. Bug`raxan og`an Has Hajib (esik ag`asi) degen ataq bergen.