Erkin umarov mahmud abdullayev

(I. A. K arim ov
, Jam iyatim iz mafkurasi 
xalqni xalq, m illatni millat qilishga xizmat etsin. 13— 15-betlar).
Xulosa qilib aytish mumkinki, milliy g'oya sifatida milliy istiqlol 
m afkurasining asosiy maqsadi 0 ‘zbekistonda chinakam insoniy 
jam iy at qurish va kom il in so n n i tarbiyalashdan iboratdir. Bu 
mafkuraning iqtisodiy zam inini m ulk shakllarining xilma-xilligi, 
bozor m unosabatlarining am al qilishi; ijtimoiy asosini ijtimoiy 
qatlam va guruhlarning erkinligi va teng huquqliligi; siyosiy negizini 
fuqarolik jam iyati va huquqiy davlat tizimlari; huquqiy omilini 
inson erkining qonunlarda kafolatlanishi va m ustahkam lanishi; 
m a ’naviy tayanchini hur fikrlilik, fikrlar xilma-xilligi, daxlsizligi, 
m illat va xalq hamjihatligining
garovi, jah o n ham jam iyatida xalqi­
mizning har jih atd an mustaqilligi va tengligi tashkil etadi.
M a’naviyat va din. 
M a’naviyat murakkab ijtimoiy hodisa b o ‘lib, 
uning taraqqiyotiga juda ko‘p om illar — siyosat, iqtisod, fan, axloq, 
san’at, din kabi hodisalar bevosita ta ’sir etib turishi haqida yuqorida 
gapirildi. Bu tizim da dinning alohida o ‘rni mavjudligi o ‘z -o ‘zidan 
ravshan. Buning boisi aw alo shundaki, din ming yillar mobaynida 
insoniyat hayotining barcha jihatlari bilan cham barchas bog‘lanib, 
uning turm ush tarziga aylanib ketdi. Ikkinchidan, din ta ’sirining 
zamirida savob va gunoh haqidagi tasavvurlar turadiki, odam lar bu 
m a’naviy hodisalarga hech qachon befarq qaramagan. Binobarin, 
savob va gunoh, shuningdek, savobli ish qilganlaming taqdirlanishi, 
gunohkorlarning esa jazo lan ish i to ‘g‘risidagi qarashlar kishilik 
jam iyati taraqqiyotining ilk bosqichlarida shakllangan, ijtimoiy ong 
tarkibida alohida o ‘rin tutgan. U chinchidan, diniy e ’tiqodlar bilan 
bog'liq fazilatlar inson psixologiyasiga asrlar davomida kuchli ta ’sir 
ko'rsatib kelgan.
Insonda diniy e ’tiqodning shakllanishi diniy tarbiyaning olib 
borilishi, uning m azm uni va ta ’sirchanligiga k o ‘p jih atd an bog'liq 
bo'ladi. Agar tarbiya shaxsning ichki hissiyotiga muvofiq ravishda 
olib borilsa, m uayyan m aqsadlarga qarab yo'naltirilsa, albatta, u 
tegishli sam ara va natija berishi tabiiy.
E ’tiqod sifatida e ’tiro f etilgan tamoyillarga q a t’iy am al qilish 
va uni kundalik turm ushda bajarish dinda asosiy o 'rin egallaydi. 
D iniy talablar har bir shaxsdan q a t’iylik, irodalilik, sabr-toqatlilik, 
chidamlilik va haqiqiy fidoyilikni, bir so'z bilan aytganda, dindorda 
xos bo'lgan e ’tiqodga amal qilishni taqozo etadi.

---

Shaxs din talablarini to ‘liq va vijdonan bajarsa, oqibat-natijada 
oxiratda unga Olloh m arham atiga sazovor b o ‘lishdek oliy m uko- 
fot nasib etadi, har bir e ’tiqodli inson bunga erishish uchun imkon 
qadar harakat qiladi.
U m um an olganda, barcha dinlardagi talab va k o ‘rsatm alar- 
ning tub m ohiyati shundaki, h ar bir inson ularni bajara borib, 
narigi dunyodagi hayotida ro h at-fa ro g ‘atda yashash uch un bu 
dunyoda faqat savobli ishlar bilan shug‘ullanishi zarur.
H ar bir m o‘m in-m usulm on Ollohning m arham atiga erishish 
uchun kalim a keltirishi, nam oz o ‘qishi, ro ‘za tutishi, zakot beri- 
shi va im koniyati b o ‘lsa, haj qilishi kabi din ruknlarini ado etish- 
lari shart. Biroq bu talablam i bajarish uchun odam lar o ‘zlari yashab 
turgan jam iy atda, b irin ch idan , sh art-sh aro it, ikk in ch id an esa, 
imkoniyatga ega b o ‘lishi kerak.
T o ‘g ‘ri, inqilobga qadar m usulm onlar yuqoridagi ruknlarni 
bajarib kelganlar, chunki u davrda har qanday dinning taraqqi- 
yoti va amaliy faoliyati uchun katta shart-sharoitlar mavjud edi.
Afsuski, o ‘tgan yetmish yil ichidagi sho‘ro zam onida odam lar 
diniy faoliyatlarini yetarlicha am alga oshira olm adilar. Sababi, 
s o ts ia lis tik d a v la t u la rn in g s h a r o it va im k o n iy a tla r in i, 
Konstitutsiyada rasm an vijdon erkinligi bilan qayd etsa-da, am alda 
cheklab qo'ydi. N atijada, fuqarolarda na kom m unistik, na diniy 
e ’tiqod shakllandi. K om m unistik ideologiyani ta rg 'ib qiluvchi 
ra h b a rla rn in g ak sariy ati egallab tu rg a n o b ro ‘li la v o zim larn i 
suiiste’mol qilib, poraxo‘rlikka, laganbardorlikka, m ansabparast- 
likka ruju q o ‘yib, «kom m unizm quruvchisining axloq kodeksi»da 
belgilangan, aniqrog 'i, o 'zlari qabul qilgan prinsiplarni q o 'p o l 
ravishda buzdilar. U larning bu nom aqbul xatti-harakatlari aslida 
sotsialistik jam iyatning bag'rida, keng xalq ommasining k o ‘z oldida 
sodir bo'ldi. N atijada, odam larda bu g ‘oyaning oddiy aqidapara- 
stlikdan boshqa narsa emasligiga ishonch yuzaga keldi.
Ikkinchidan, barcha xalqlar va m illatlarning tili, tarixi, dini 
va e ’tiq o d in i, m a ’naviy m e ro sin i m e n sim asd an , fa q a t yirik 
m illatning m a’naviy-m adaniy «ustunligi»ni buyuk va um um iy deb 
hisoblab, uni turm ushga joriy etishdi, z o ‘ravonlikka asoslanib 
u rin g an k o m m u n istik m afku ra o d am larn in g tilig a o ‘rn ash d i, 
ularning dilidan esa m unosib o ‘rin topa olmadi.
K om m unistik m afkuraning «jonkuyarlari» tashviqot-targ‘ibot 
ishlarida m illatlarning o ‘z dini, psixologiyasi, m adaniy va m a’na-

---

viy merosi, marosimlariga b o ‘lgan sog‘lom m unosabatlarini hisob- 
ga olm adilar yoki olishni istamadilar. Masalan, vafot etgan kishi