Erkin umarov mahmud abdullayev

ehtiyoj o ‘zining 
m a ’naviy xususiyatini 
yo'qotm agan holda 
ham moddiy faoliyatda, 
ham m a’naviy faoli- 
yatda am al qiladi. 
Bilish bilimni 
chuqurlashtirishga yo'n altiril- 
ganm i yoki am aliy 
harakatga qaratilganmi, 
bundan q a t’iy 
nazar,
mustaqildir. Oddiy bir 
misol: 
ovchi vahshiy hayvonni 
kuzatish,

---

uni q o ig a olish uchun o ‘sha hayvon yashaydigan joyni va shu 
bilan bog'liq sharoitni chuqur o'rgangan bo'lishi, ya’ni bilishi zarur.
K ishilarga h u rm a t-e h tiro m , b o sh q alar bilan aloqa qilishga 
b o'lgan ehtiyoj m a’naviy qobiliyat natijasidir. Boshqa jins vakili- 
ga, bolalarga, ota-onaga m uhabbat haqida gapirish m um kin, bu 
bilan insonga b o ‘lgan m uhabbat tugamaydi. H ar bir kishi o ‘zi- 
ning chin do'stlariga ega, biroq bu d o ‘stlik m oddiy m anfaatdor- 
lik, moddiy foyda ko'rish m aqsadlariga asoslanmasligi kerak.
M adaniy-tarixiy taraqq iyo t tajribasi k o ‘rsatadiki, m a’naviy 
ehtiyojlar inson sotsial yetukligining muayyan bosqichida shaklla- 
nadi: ishlab chiqarish kuchlari rivoj topishi tufayli inson o'zining 
k o ‘r - k o ‘ro n a , faq at foyda k o ‘zlovchi h o jat b ilan b o g ‘langan 
kuchlardan ozod b o ‘la boradi. Ibtidoiy inson ilk bora m ehnat 
faoliyatida o ‘z ehtiyojlarini moddiy hayot amaliyoti bilan, m a’na­
viy hayotda esa moddiy hayot bilan cham barchas bog‘laydi. Uni 
hali to ‘la m a’noda m a’naviy hayot deb atash m um kin emasdi, 
chunki ehtiyojlarning o ‘zi moddiy intilishdan ajralib chiqmagan edi. 
M eh n a t ja ra y o n id a g in a in so n eng buyuk b ir fazilatga, y a ’ni 
hayotning moddiy shakllariga ruhiyat baxsh etish fazilatiga erishadi.
M a’naviy manfaatlar. 
M anfaatlar muammosi ham ma vaqt dol- 
zarb masala b o ‘lib kelgan. Odatda, manfaatlar ehtiyojlar bilan bir 
qatorda ко‘rib chiqiladi. Ulami umumiylashtiradigan narsa shuki, ham 
ehtiyoj, ham manfaat amaliy faoliyatni harakatlantiruvchi kuchlardir.
Ehtiyoj manfaatni tug‘diradi, buning ustiga, bir ehtiyojning o‘zi 
bir necha manfaatni talab qilishi ham mumkin. Demak, insonda 
ehtiyojga qaraganda manfaatlar ko‘pchilikni tashkil qiladi. Masalan, 
yeyishga bo‘lgan ehtiyoj oziq-ovqat mahsulotlariga nisbatangina m an­
faat tug‘dirmaydi, ayni vaqtda, u bilan uzviy bog‘langan boshqa hodi- 
salar tizimi, maishiy