Erkin Musurmonov rahimbobo mashrab faoliyati va ruhiyati talqini monografi ya

SO’Z BOSHI
Filologiya fanlari doktori, professor Shuhrat SIROJIDDINOV
Mazkur monografiyaning ahamiyatini belgilovchi muhim omil avvalo, qadriyatlarga munosabatda halol ilmiy mezon asosida qurilganligi, mustaqil respublikamizning milliy mafkurasi ruhi tadqiqotning boshidan to so’ngigacha hukmronligidadir. Erkin Musurmanov bevosita eski qo’l-yozmalarni o’qib matnlar nusxalariga oid fikr bildirishi, dastlabki manbalardan o’rni bilan foydalana olishi va natijada muhim va yangi ma’lumotlarni jamoatchilikka e’lon qilishi tadqiqotning ilmiy salohiyatini belgilaydi.
Monografiyaning deyarli har bir bo’limi muhim ilmiy ahamiyatga ega. Jumladan, Markaziy Osiyo va Xitoy xalqlari adabiy aloqalari tarixi, Mashrabning Hindiston, arab mamlakatlari, Afg’oniston kabi chet ellardagi faoliyati, tug’ilgan yili va manzili, shoirning ruhiy dunyosini tahlil qilish jarayonida tasavvuf ta’limoti, malomatiya, qalan¬dariya tariqatlari va ularning ulug’ vakillariga oid o’rni bilan keltirilgan ma’lumotlar shular jumlasidandir.
Monografiyadagi Mashrabning yashagan davri sanalariga oid qismi shoirning tavallud yili bilan bog’liq chalkash fikrlarga qat’iy dalillar asosida barham berdi desak, mubolag’a bo’lmaydi. Mazkur qismdagi ilmiy mulohazalar “O’zbekiston adabiyoti va san’ati” haftaligining 2011 yil 14 yanvarь sonida (№3) “Mashrabning umrini qisqartirishga hojat yo’q” nomli maqolada keng jamoatchilikka e’lon qilindi. Undagi fikrlar turli adabiyotshunoslar tomonidan e’tirof etildi. Jumladan, adabiyotshunos olim Abdulla Jabborning “O’zbekiston adabiyoti va san’ati” hafta¬ligining 2011 yil 27 may sonida “Bir bahore top hazoni bo’lmasun” sarlavhali maqolasidagi fikrlari e’tiborga loyiq: “ Matnshunos A. Jumanazarning galdagi maqolasi “Matn va … butun savolga yarimta javob” (2010 y. 22 okt. soni), mashrabshunos olim Erkin Musurmanovning “Mashrabning umrini qisqartirishga hojat yo’q” maqolalari muxlislarni befarq qoldirmadi, deb o’ylayman. Ular, jumladan, Mashrab tarjimai holiga oid ma’lumotlarni istifoda etishda tadqiqotchilarni boshi berk ko’chaga kiritib qo’ygan eski muammolar haqida fikr yuritishgan. Natijada mashrabshunos Muhsin Zokirov “kashf” etgan tazkirachi Ishoq Bog’is¬toniyning Shoh Mashrab haqidagi xotiralari va uning “Tazkirai qalandaron” asarini ilmiy iste’molga yaroq¬sizligi isbotlab berildi.
Mashrabshunoslar nazarida eng chalkash hisoblangan shoir tavalludi (1640 yil)dan to Ofoq Xoja huzuriga jo’nashigacha bo’lgan davrni yilma – yil bosqichlarga ajratib ko’rsatib bergan E. Musurmanov maqolasi, nazarimda, bu mavzudagi munozaralarga endi chek qo’ydi… Hozircha bu nuqtai nazarni ishonchli tarzda rad etuvchi boshqa dalilga ega emasmiz”.
Monografiya muallifining yana bir diqqatga sazovor hizmati shundaki, u Mashrab hayoti va adabiy faoliyatini bekamu ko’st o’rganish maqsadida bir necha marta Xitoy Xalq Respublikasi, Sintszyan Uyg’ur avtonom tumanida, Mashrabning qariyb o’n besh yil umri o’tgan Qashqar va uning atrofidagi hududlarda ilmiy faoliyat olib borib, shoir va uning zamondoshlari haqida o’zbek adabiyotshunosligi uchun qimmat¬li ma’lumotlar to’pladi. Rossiya va O’zbekiston kutub-xonalari fondidagi manbalar ustida ishladi, Sankt–Peter¬burg universiteti va shahar ommaviy kutubxonasida rus sharqshunoslarining Mashrab faoliyati, zamoni va makoni bilan bog’liq monumental adabiyotlarini jiddiy o’rgandi. Ularning ayrimlari haqida monografiyada so’z yuritilganki, bu ma’lumotlar ham o’z mohiyati bilan tadqiqotning ahamiyatga molik jihatlaridandir.