Eritma mavzusiga doir test savollari

O‘ta to‘yingan eritmada – erigan modda miqdori shu harorat uchun
to‘yingan eritma tarkibidagi bor bo‘lgan modda miqdoridan ko‘proq
bo‘ladi.
Masalan: ammoniy xloridning 20 oC dagi eruvchanligi 37,2 g va 30 oC
dagi eruvchanligi 41,4 g ga teng. S(20 °C) = 37,2 S(30 °C) = 41,4
20°C da 100 g suvga 35 g NH4Cl solib aralashtirsak, tuz tezda erib ketadi
va shu haroratga nisbatan to‘yinmagan eritma hosil bo‘ladi:
NH4Cl
35 g

100g H2O

135 g
to'yinmagan
eritma
Endi ushbu eritmaga 2,2 g NH4Cl solib aralashtirsak, tuz erib ketadi va
20°C harorat uchun to‘yingan eritma hosil bo‘ladi:
NH4Cl
2,2 g

135g to'yinmagan eritma

137,2 g to'yingan eritma

68
Ushbu 20 °C dagi to‘yingan eritmaga yana 4,2 g NH4Cl qo‘shsak va

aralashtirsak tuz erimaydi va qo‘shilgan 4,2 g tuz cho‘kmaga tushadi.
(Izoh: 20°C da 100g suvda 37,2 g tuz erishi mumkin.)
NH4Cl
4,2 g

137,2 g to'yingan eritma to‘yingan	137,2 g
to'yingan to‘yingan
eritma
4,2 g cho'kma

Endi cho‘kma holatida turgan 4,2 g tuzni eritib yuborish uchun eritmani
sekin-asta isitamiz. Harorat 30° ga yetganda 4,2 g tuz to‘liq erib ketadi
va 30° uchun to‘yingan eritma hosil bo‘ladi:

137,2 g to'yingan eritma to‘yingan	141,2 g to'yingan eritma 4 to‘yingan	to
4,2 g cho'kma
20	30 300 C

o o
200 C Ushbu eritmani isitish to‘xtatilgandan so‘ng, eritma xona haroratiga
qadar asta-sekin soviy boshlaydi. 20° gacha eritma sovigandan keyin
eritmada ortiqcha miqdordagi (30° da erigan) 4,2 g tuz hali ham
eritmani tarkibida erigan holatda bo‘ladi:

141,2 g 4	141,2 g eritma 4
o'ta to'yingan o‘ta ‘yingan
eritma

30o 20o
to'yingan
C C
‘yingan Bu o‘ta to‘yingan eritma deyiladi, chunki eritma tarkibida 20 °C da
erishi mumkin bo‘lgan tuzdan ko‘proq miqdorda tuz erigan holatda bo‘ladi.
Ushbu eritma o‘ta beqaror bo‘lib, tashqaridan biron bir mexanik ta’sir
(eritmani aralashtirilsa, shisha tayoqcha bilan idish devoriga ohista
urib ko‘rilsa) ko‘rsatilsa, o‘sha zahoti 4,2 g tuz cho‘kmaga tushadi
hamda to‘yingan eritma hosil bo‘ladi.

69

141,2 g o'ta to'yingan eritma 4 o‘ta to‘yingan eritma	137,2 g to'yingan eritma to‘yingan eritma
4,2 g cho'kma 4,2 g cho‘kma

20oC
20oC
Tashqaridan
mexanik
ta'sir
ta’sir
ERITMA MAVZUSIGA DOIR TEST SAVOLLARI
1. Eruvchanlik koeffitsiyenti deb nimaga aytiladi?
A) Moddaning 100 g erituvchida ayni haroratda eriy oladigan eng ko‘p massasi;
B) moddaning 100 g erituvchida ayni haroratda eriy oladigan eng kam massasi;
C) moddaning 100 mg erituvchida ayni haroratda eriy oladigan eng ko‘p massasi;
D) moddaning 1g erituvchida ayni haroratda eriy oladigan eng ko‘p massasi.
2. Moddalar suvda eruvchanligiga qarab qanday va necha guruhga bo‘linadi?
A) 2 guruhga; oz eriydigan va erimaydigan;
B) 3 guruhga; yaxshi eriydigan, oz eriydigan va amalda erimaydigan;
C) 2 guruhga; yaxshi eriydigan, amalda erimaydigan;
D) 2 guruhga; yaxshi eriydigan, oz eriydigan.
3. Suvda yaxshi eriydigan moddalar keltirilgan qatorni aniqlang.
A) Bariy fosfat, kalsiy karbonat, kumush xlorid; C) mis, oltin, kumush;
B) osh tuzi, shakar, vodorod xlorid; D) magniy karbonat, benzin.
4. Suvda oz eriydigan moddalar keltirilgan qatorni aniqlang.
A) Azot, vodorod, bariy sulfat; D) shakar, ammiak, natriy sulfat.
B) kumush, spirt, oltin; C) kaliy nitrat, ammoniy gidroksid, sulfat kislota;
5. Suvda amalda erimaydigan moddalar keltirilgan qatorni aniqlang.
A) sulfat kislota, nitrat kislota, xlorid kislota; B) benzin, etil spirti, metan;
C) oltin, kumush, mis; D) natriy karbonat, alyuminiy sulfat, ammoniy xlorid.
6. Quyidagi jumlada nuqtalarni o‘rnini mos ravishda to‘ldiring.
Qattiq moddalarning suvda eruvchanligi temperatura ortishi bilan ....,
chunki qattiq moddalar eriganda issiqlik ...
A) ortadi, ajraladi; B) kamayadi, ajraladi;
C) ortadi, yutiladi; D) kamayadi, yutiladi.
7. Quyidagi jumlada nuqtalarni o‘rnini mos ravishda to‘ldiring.
Gaz moddalarni eruvchanligi temperatura ko‘tarilganda harorat pasayganda gazlarning eruvchanligi...
70
A) o‘zgarmaydi, ortadi; B) ortadi, kamayadi;
C) kamayadi, ortadi; D) ortadi, o‘zgarmaydi.
8. Eritma tarkibidagi erigan modda miqdoriga ko‘ra qanday eritmalarga
bo‘linadi?
A) To‘yingan va to‘yinmagan; B) to‘yingan, to‘yinmagan, o‘ta to‘yingan;
C) o‘ta to‘yingan, to‘yinmagan; D) o‘ta to‘yingan, to‘yingan.
9. Qanday eritmaga to‘yingan eritma deyiladi?
A) Ayni haroratda berilgan eritmada eritilayotgan modda boshqa erimaydigan eritma;
B) agar biror eritmada ayni haroratda eriyotgan modda yana erishi mumkin
bo‘lsa;
C) erigan modda miqdori shu harorat uchun to‘yingan eritma tarkibidagi
bor bo‘lgan modda miqdoridan ko‘proq bo‘ladi;
D) Erigan modda miqdori shu harorat uchun to‘yinmagan eritma tarkibidagi bor bo‘lgan modda miqdoridan ko‘proq bo‘ladi.
14-§. Eruvchanlik mavzusiga doir masalalar va ularning yechimi
1-masala: 20 o C da 200 g suvda 148 g CaCl2 eritilganda to‘yingan
eritma hosil bo‘lsa, shu tuzning 20 oC dagi eruvchanlik koeffitsiyentini
aniqlang.
Masalaning yechimi:
200 g suvda 148 g CaCl2 erib to‘yingan eritma hosil bo‘lgan (eritilgan
tuz miqdori shu tuzning eruvchanlik koeffitsiyentiga mos ravishda bo‘lgan).
CaCl2
148 g

200g H2O

348 g to'yingan eritma

Demak, 200 g suvda 148 g tuz erigan bo‘lsa, 100 g suvda (moddaning eruvchanlik koeffitsiyenti 100 g suvga nisbatan hisoblanadi) erigan
tuz miqdorini aniqlaymiz:
Erituvchi erigan modda To‘yingan eritma
200 g suv 148 g CaCl2 348 g eritma
100 g suv x g
g CaCl2 x =
100 148
200 = 74 g
n modda To'yingan eritma
348 g eritma
Demak, 100 g suvda 74 g CaCl2 erib to‘yingan eritma hosil qilar ekan ya’ni
CaCl2 ning 20oC dagi eruvchanlik koeffitsiyenti 74 ga teng.
Javob: 74
2-masala: NaNO3 ning 25 oC dagi eruvchanlik koeffitsiyenti 91,6 ga
teng. Shu temperaturada 500 g suvga necha gramm NaNO3
qo‘shilsa, to‘yingan eritma hosil bo‘ladi?
71