Ergashgan qo`shma gaplar

BIR NECHA BOSH GAPLI MURAKKAB QO`SHMA GAPLAR

Tarkibida ikki va undan ortiq bosh gaplari mavjud bo`lgan qo`shma gaplar bir necha bosh gapli murakkab qo`shma gap sanaladi. G`anim kelsa, xonu moni kul bo`lur, o`z yurtida pachaqlash ma’qul bo`lur. Ushbu gapda bitta shart gapdan keyin ketma-ket 2ta bosh gapning mazmuni izohlangan. Butun dunyoga ma’lumki, siz ham shuni unutmangki, Orolni asrash hammamizning burchimiz. Ushbu gapda 3-qism ergash gap bo`lib, oldinda qo`llangan 2ta bosh gapni izohlab kelgan.

ARALASH MURAKKAB QO`SHMA GAPLAR

Tarkibida ergashgan, bog`langan yoki bog`lovchisiz qo`shma gaplar mavjud bo`lgan gaplar aralash murakkab qo`shma gaplar sanaladi. Akang armiyadan kelsa, issiqxonani ishga solamiz, lekin sen akangga yordamchilik qilasan.Ushbu gap 3ta qismdan iborat bo`lib,1-va 2- qismlar payt ergash gap + bosh gap shaklida, 2- va 3- qismlar esa zidlov munosabatli bog`langan qo`shma gap shaklida tuzilgan. Ushbu misollarga diqqat qiling: Shuni unutmaki, sen yer farzandisan, va yerni ardoqlash, uni obod qilish sening vazifangdir.Uni tanib olish qiyin edi, chunki yelkalari kengaygandi, qiyofasi ancha keskinlashgandi va katta ko`zlari dumaloq shakl odam edi.

QISMLARI UYUSHGAN MURAKKAB QO`SHMA GAPLAR

Bir turdagi uch va undan ortiq gaplardan tashkil topgan gaplar qismlari uyushgan murakkab qo`shma gaplar sanaladi: Umrimning anchagina qismi harbiy ishlarda o`tgan, men bu yerda hech qanday qiyinchilik tortmayman, lekin sog`ligim o`z hukmini o`tkazib turibdi. Ushbu gap 3ta qismdan iborat bo`lib, qismlar orasida faqat tenglanish aloqasi mavjud.

KO`CHIRMA GAPLI QO`SHMA GAP HAQIDA MA’LUMOT

So`zlovchi ba’zan o`z nutqida birovning gapini aynan keltiradi. Birovning aynan keltirilgan gapi ko`chirma gap, so`zlovchining gapi esa muallif gapi deyiladi.Muallif gapi va ko`chirma gapdan tashkil topgan qo`shma gapga ko`chirma gapli qo`shma gap deyiladi: Bir kuni Durroj tuzoqqa tushib qoldi. U ovchiga yalinib dedi: “Sen meni qo`yib yuborsang, barcha do`stlarimni aldab kelib, tuzog`ingga tushirib beraman”.

Ko`chirma gap muallif gapi bilan birga qo`llanadi. Muallif gapining kesimi dedi, deb so`radi, deb javob berdi, gapirdi, so`zladi, aytdi, buyurdi kabi nutq fe’llari bilan ifodalanadi.

Ko`chirma gap so`zlashuv va badiiy uslubda ko`proq qo`llanadi.

Ko`chirma gapning o`rni quyidagicha bo`ladi:

• 
  
  ko`chirma gap muallif gapidan oldin keladi: «Mehnat bilan topilgan non shirin bo`ladi», - deydi bobom.
  
• 
  
  ko`chirma gap muallif gapidan keyin keladi: Qo`ziboy dedi: «Men maymunjon teogani shu yerga kelgan edim».
  
• 
  
  ko`chirma gap muallif gapining ichida keladi: Onam buvimga qarab: «Ko`ying, o`qisin, mulla bo`lsin», - dedi.
  
• 
  
  muallif gapi ko`chirma gap ichida keladi: «Ko`p martalab mehmon bo`ldim, - dedi Qutidor, - ul vaqtda bobongiz ham hayot edilar».
  

KO`CHIRMA VA O`ZLASHTIRMA GAPLAR

O`zganing gapi hech o`zgarishsiz nutqqa olib kirilgan gap ko`chirma gap, mazmuni saqlanib, shakli o`zgartirilgan gap o`zlashtirma gap hisoblanadi:. Misollarni qiyos qiling: O.Hojieva yozadi: « Xalqni og`ir sinovlar, mashaqqatlar ulug` o`zgarishlar jipslashtiradi, uning kuch-qudratini imtihon qiladi». - ko`chirma gap; O. Hojieva xalqni og`ir sinovlar, mashaqqatlar, ulug` o`zgarishlar jipslashtirishini, uning kuch-qudratini imtihon qilishini yozadi.- o`zlashtirma gap.