|
2. Ердан фойдаланувчиларнинг ўлчамлари.
Қишлоқ хўжалик корхоналари ер эгаликлари (ердан фойдаланувчилар) ўлчамлари кўплаб шароит ва омилларга боғлиқ. Уларнинг асосийлари қуйидагилар ҳисобланади:
хўжаликнинг ишлаб чиқариш йўналиши (ихтисослиги), тармоқларининг таркиби ва бир-бири билан боғлиқлиги;
тупроқ унумдорлигини, ер турларининг маданий-техник ва мелиоратив аҳволини, уларнинг бўлакларга (контурларга) бўлинишини, ер массивининг бўлакларга бўлинганлигини, хўжалик марказларидан, асосий йўллардан узоқлигини ва ш.ў. тавсифловчи табиий шароити;
хўжаликларнинг меҳнат ресурслари билан таъминланиши, маъмурий-бошқарув ходимларининг малакавий даражаси ва таркиби, механизатор кадрлар ва бошқа ишчиларнинг мавжудлиги, ишчи кучини ташқаридан жалб этиш имконияти, айниқса ишларнинг энг қизғин даврларида;
асосий ва айланма ишлаб чиқариш фондларининг, биринчи навбатда қишлоқ хўжалик мақсадлари учун, пул-моддий воситаларнинг мавжудлиги, банк кредитларини жалб этиш имконияти;
бошқа шароитлар (йўл тармоқларининг, транспорт воситаларининг мавжудлиги ва аҳволи, аҳоли яшаш шароити ва ш.ў.).
Хўжалик ихтисослиги унинг ўлчамларига ва ер турлари таркибига тўғридан-тўғри таъсир этади. Масалан, сабзавотчилик хўжаликлари ишлаб чиқаришда кўп меҳнат талаб қилинганлиги сабабли, бошқа шароитлар бир хил бўлганда майдони бўйича пахтачилик хўжаликларидан анча кичик бўлади. Агар деҳқончиликка ихтисослашган хўжаликларда қишлоқ хўжалик ерлари таркибининг асосий қисмини ҳайдалма ерлар ташкил этса, чорвачилик хўжаликларида - яйловлар ва пичанзорлар, боғдорчилик ва узумчилик хўжаликларида эса дарахтзорлар ташкил этади.
Қишлоқ хўжалик корхоналари ўлчамларига, ер турлари таркиби ва ихтисослигига уларнинг маҳсулот сотиладиган бозорга нисбатан жойлашган ўрни ҳам таъсир этади. Шаҳар атрофидаги хўжаликлар биринчи навбатда картошка, сабзавот, мева, гўшт, сут, яъни, узоқ масофага ташиш қийин бўлган ва аҳолининг талаби катта бўлган маҳсулот турларини ишлаб чиқаришга ихтисослашади. Шунинг учун улар майдонлари бўйича катта бўлмайди, уларда Ерта сабзавотлар, резаворлар, кўкатлар, гуллар, қўзиқоринлар етиштириш учун иссиқхона хўжаликлари ривожлантирилади. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини қайта ишловчи саноат корхоналари хом ашё минтақаларида (қанд, спирт, ёғ ва бошқа заводлар), асосан, уларга зарур хом ашёларни ишлаб чиқарувчи хўжаликлар жойлаштирилади.
Қулай табиий шароитлар, юқори тупроқ унумдорлиги, яхши маданийлашган ерлар майдон бирлиги ҳисобига кўп миқдорда маҳсулот етиштириш имконини беради. Шунинг учун ишлаб чиқарадиган маҳсулотлари ҳажми тенг бўлган хўжаликлардан яхши ерларга эга бўлганларининг майдонлари, оғир табиий шароитларда жойлашганларига нисбатан кичик бўлади. Бундан ташқари, юқори унумли ерларга эга хўжаликлар, асосан, интенсив ва кўп товар маҳсулотлари етиштирувчи хўжаликлар ҳисобланади, сабаби, сифати яхши ерлар юқори даромадли, меҳнатни кўп талаб этувчи экинлар экилганда юқори натижа беради.
Хўжаликнинг меҳнат ресурслари билан таъминланиши ишчиларнинг бандлигини ва зарур иш ҳажмини ўз кучи билан бажариш имкониятини аниқлайди. Сўзсиз, меҳнатга яроқлилар сони ўсиши билан хўжаликнинг ва ер майдонининг ўлчамларини катталаштириш ёки ишлаб чиқаришнинг интенсивлигини ошириш имконияти пайдо бўлади.
Қишлоқ хўжалик корхоналарида асосий ишлаб чиқариш фондларнинг мавжудлиги, уларнинг аҳволи, меҳнатнинг электр қуввати билан қуролланиш ва моддий-техника базасининг ривожланиш даражалари айниқса бозор иқтисодиёти шароитида иқтисодий вазиятнинг ўзгаришига яхширок мослашиш, ресурсларни қайта тақсимлаш ва ишлаб чиқаришни қайта ташкил этиш имконини беради. Бошқа шароитлари бир хил бўлганда, юқори унумли қишлоқ хўжалик техникаси ва автотранспорт билан таъминланган, ривожланган йўл тармоғига, замонавий алоқа воситаларига эга хўжаликлар пул маблағлари етишмаслиги сабабли унумдорлиги паст, машина ва механизмларни сотиб ёки ижарага олишга мажбур, айрим ҳолларда эса қўл меҳнати билан ишлайдиган хўжаликларга нисбатан катта ўлчамларга эга бўлиши мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |
