Ер тузиш ишлари турлари
Ерларни
инвентаризациялаш
(ажратилган мақсади
бўйича
фойдаланилаётган,
фойдаланишдан чиқиб
қолган ёки камроқ
қимматли ерларга
ўтказилган ерларни
аниқлаш)
Маъмурий
ту-ман
ерларини
қайта
тақсим-лаш
чизмасини
(лойиҳалари
ни) ишлаш
Қочоқларни, ìàæáóðèé
êў÷èðèëãàíëàðíè âà
çàõèðàãà áўøàòèëãàí
ҳàðáèé õèçìàò÷èëàðíè
åð ó÷àñòêàëàðè áèëàí
òàúìèíëàø ÷èçìàñèíè
èøëàø
Қишлоқ
маъмуриятига
ерларни
бериш
лойиҳа-сини
ишлаш
(қишлоқларни
нг чегара
чизиқларини
белгилаш)
Мавжуд ер
эгаликлари ва
ердан фойдала-
нишларнинг
ноқулайликларин
и тугатиш,
тартибга солиш
ва янгиларини
яратиш
лойиҳаларини
ишлаш
Ер тузиш ишлари мазмуни
156
Махсус
фондни
шакллан-
тириш, май-
донларни
аниқлаш ва
аниқлик ки-
ритиш, улар-
нинг
жойлашган
ўринларини
аниқлаш,
келажакда
фойдаланили
шини
асослаш
Қайта тақсимлаш фонди
майдонини шакллантириш
(аниқлаш); ер пайлари
миқдорларини ҳисоблаш
(аниқлаш). Мулк қилиб,
текинга кейинчалик сотиб
олиш ва сотиб олмаслик
ҳуқуқлари билан ижара-га
ва бошқа мақсадларга
берила-диган майдонларни
аниқлаш. Келажакда
қишлоқ хўжалиги ишлаб
чиқаришини юритиш,
жамоа боғдорчилиги ва
полизчилиги, фермер
хўжалиги ва бошқа
мақсадлар учун
фойдаланишни асослаш
Кўчириш
фонди-ни
шакллантириш,
майдонларни
бел-гилаш ва
аниқлаш,
уларнинг
жойла-шадиган
ўринла-рини
аниқлаш.
Мигрантларни
жойлаштиришд
а ерлардан
келажакда
фойдаланишни
асослаш
Шахсий
томорқа
хўжаликларини
ривожлантириш
, пичан ўриш ва
молларни
боқиш,
полизчилик,
шахсий уй-жой
ва ишлаб
чиқариш
қурилишлари ва
ободонлаштири
ш учун майдон-
ларни
ҳисоблаш.
Ерларнинг
жойлашган
ўрнини аниқлаш
ва чегаралаш
Ер мулкчилиги
ҳуқуқларини
чегаралаш (янги ер
эгаликлари ва
ердан
фойдаланишларнин
г жойлашган
ўринларини ва
чегараларини аниқ-
лаш, майдонларини
ҳисоблаш),
фойдаланишида
чеклашлар ва
мажбу-риятларга
эга ерларни
ажратиш. Ишлаб
чиқариш ва
ижтимоий ин-
фратизим
объектларини
жойлаштириш
13 ðàñì. Åð èñëîҳîòè øàðîèòèäà õўæàëèêëàðàðî åð òóçèø áўéè÷à èøëàð.
165
2. Àæðàòèëàäèãàí åðëàð ìàññèâëàðè ìàéäîíè, åð òóðëàðè òàðêèáè, óëàðíèíã
ñèôàòè, æîéëàøãàí ўðíè, øàêëè, êўðèíèøè, ÷åãàðàëàðè æîéëàøèøè áўéè÷à ôåðìåð
õўæàëèêëàðèíèíã óëàð èõòèñîñëèêëàðèãà, òåõíèê æèҳîçëàíèøèãà, ўë÷àìëàðèãà ìîñ
òàðçäà, ¸íèäà æîéëàøãàí æàìîà åðëàðèäàí ôîéäàëàíèøäà
íîқóëàéëèêëàð,
åð
ýãàëèêëàðè âà åðäàí ôîéäàëàíèøëàðäà êàì÷èëèêëàð êåëòèðèá ÷èқàðìàñäàí èøëàá
÷èқàðèø ôàîëèÿòèíè îëèá áîðèøëàðè ó÷óí қóëàé øàðîèòëàðíè òàúìèíëàø êåðàê. Åðíè
èëîæè áîðè÷à áèð æîéäà, èõ÷àì, õўæàëèê ìàðêàçëàðèãà, ñóâ ìàíáààëàðèãà,
éўëëàðãà íèñáàòàí қóëàé æîéëàøãàí қèëèá àæðàòèø ìàқñàäãà ìóâîôèқ áўëàäè.
3. Ôåðìåð õўæàëèêëàðèãà óëàð åð ìàññèâëàðè è÷èäàãè ¸êè óëàðãà áîғëàíãàí
áàð÷à åð òóðëàðè, èæòèìîèé âà èøëàá ÷èқàðèø èíôðàòèçèìè îáúåêòëàðè (éўëëàð,
ўðìîí ïîëîñàëàðè, äàëà øèéïîíëàðè, ãèäðîòåõíèêà èíøîîòëàðè âà áîøқ.) áèðèêòèðèëèøè
êåðàê, ñàíàá ўòèëãàíëàðíèíã õўæàëèêëàðàðî ¸êè óìóìõўæàëèê àҳàìèÿòèãà ýãàëàðè
áóíäàí ìóñòàñíî. Åðëàð ìàññèâëàðè îäàìëàðíèíã ҳîðäèқ ÷èқàðèøè âà ҳà¸ò ôàîëèÿòè
ó÷óí íîðìàë øàðîèòëàð ÿðàòóâ÷è, òàáèàòíè àñðàâ÷è íîқèøëîқ õўæàëèê åðëàðèíè
(ўðìîíëàð âà áóòàçîðëàð, áîòқîқëèêëàð, ñóâ ҳàâçàëàðè âà áîøқà ó÷àñòêàëàð) ҳàì
ўç è÷èãà îëèøè êåðàê.
4. Èõòèñîñëèãè áўéè÷à áèð õèë òèïäàãè, ҳàìäà áèð-áèðëàðè áèëàí òåõíîëîãèê
æèҳàòäàí ўçàðî áîғëèқ қèøëîқ õўæàëèê êîðõîíàëàðèíè êîîïåðàöèÿëàøèø, қèøëîқ
õўæàëèê ìàҳñóëîòëàðèíè áèðëàì÷è қàéòà èøëàø âà ñàқëàø áўéè÷à қўøìà
êîðõîíàëàðíè, õўæàëèêëàðàðî èíôðàòèçèìíèíã áîøқà ýëåìåíòëàðèíè òàøêèë ýòèø ó÷óí
øàðîèòëàð ÿðàòèø ìàқñàäèäà áèð ìàññèâäà ¸êè áèð-áèðëàðèäàí óçîқ áўëìàãàí
ìàñîôàäà æîéëàøòèðèø êåðàê.
5. Ôåðìåð õўæàëèêëàðè åðëàðèíè ôåðìåðíèíã ÿøàø æîéèãà âà õўæàëèêíèíã
íîðìàë ôàîëèÿò êўðñàòèøíè òàúìèíëàéäèãàí ҳàð õèë èíæåíåðëèê òàðìîқëàðèãà
(ýëåêòð óçàòèø, èññèқëèê, ãàç âà ñóâ òàúìèíîòè, òåëåôîí àëîқàñè òàðìîқëàðè)
íèñáàòàí қóëàé æîéëàøòèðèø ìàқñàäãà ìóâîôèқ áўëàäè.
Èæàðà àñîñèäà ôåðìåð õўæàëèêëàðè åðäàí ôîéäàëàíèøëàðèíè òàøêèë ýòèøäà
åðäàí ôîéäàëàíèøäàãè îðòèқ÷àëèê óíè óçîқ ìóääàòãà âà äîèìèé ÷åãàðàëàðäà áåðèø
éўëè áèëàí òóãàòèëèøè êåðàê. Ôåðìåðëàðãà óëàð ôîéäàëàíèøèäàãè åðëàðíè қàéòà
èæàðàãà îëèøäà óñòèâîðëèê ҳóқóқè ìóñòàҳêàìëàíèøè êåðàê. Èæàðàíèíã êè÷èê
ìóääàòëàðè åðëàðíè òóáäàí ÿõøèëàøíè ўòêàçèøíè ðàғáàòëàíòèðìàéäè âà óëàðäàí
îқèëîíà ôîéäàëàíèøäàí ìàíôààòäîðëèêíè êåëòèðèá ÷èқàðìàéäè.
Èæàðà÷è èæàðàãà îëèíãàí åð ó÷àñòêàñèäà èæàðàãà áåðóâ÷è áèëàí êåëèøèá,
èøëàá ÷èқàðèø âà áîøқà қóðèëèøëàðíè àìàëãà îøèðèø ҳóқóқèãà ýãà áўëàäè.
Қóðèëèø îáúåêòëàðèíè æîéëàøòèðèø åð òóçèø, àðõèòåêòóðà-ëîéèҳàëàø,
ñàíèòàðèÿ-ãèãèåíà âà áîøқà òàëàáëàðíè ҳèñîáãà îëèá àìàëãà îøèðèëèøè êåðàê.
Áóíäà åð ìўëæàëëàíãàí ìàқñàäãà âà áåðèëãàí øàðòëàðãà ìîñ òàðçäà ôîéäàëàíèëèøè
êåðàê.
Èæàðà÷èãà áèðèêòèðèëãàí åðäàí èíòåíñèâ ôîéäàëàíèø, ýêèíëàð òàðêèáè,
ýêèíëàðíè åòèøòèðèøíèíã қўëëàíèëàäèãàí òåõíîëîãèÿñè âà àëìàøèíèøè, ўғèòëàø
òèçèìè, òóïðîқëàðãà èøëîâ áåðèø åðíè îçäèðìàñëèãè, ýðîçèÿíèíã ðèâîæëàíèøèãà îëèá
êåëìàñëèãè, àòðîô ìóҳèòíè èôëîñëàíòèðìàñëèãè êåðàê. Åð òóçèø õèçìàòèíèíã âà
ìàҳàëëèé ìàúìóðèÿòíèíã ìàæáóðèÿòè - äîèìî åðëàðäàí ôîéäàëàíèøíè âà óëàðíè
166
ìóҳîôàçà қèëèøíè, õўæàëèê þðèòèø òèçèìèíèíã åð òóçèø ëîéèҳàñèãà ìîñëèãèíè
íàçîðàò қèëèøäèð.
Åð èæàðà÷èëàðãà ìàâæóä ìåҳíàòãà ÿðîқëèëàð, ìîääèé-òåõíèê æèҳîçëàíèø âà
õўæàëèêíèíã ðèâîæëàíèøè êåëàæàãèíè ҳèñîáãà îëèá àæðàòèëàäè. Èæàðà÷èëàð åðäàí
âà èæàðàãà îëèíàäèãàí áîøқà àñîñèé èøëàá ÷èқàðèø âîñèòàëàðèäàí (èø÷è âà
ìàҳñóëäîð ҳàéâîíëàð, áèíî âà èíøîîòëàð) ôîéäàëàíèø áèëàí áèð қàòîðäà, óìóìèé ¸êè
õóñóñèé ìóëê ҳóқóқè áèëàí қèøëîқ õўæàëèê ìàøèíàëàðèíè, àâòîìîáèëëàðíè, èøëàá
÷èқàðèø âà ìàäàíèéìàèøèé èìîðàòëàð âà æèҳîçëàðíè ўç ìàáëàғëàðè, áàíê êðåäèòëàðè
¸êè õўæàëèêëàðíèíã қàðç ìàáëàғëàðè ҳèñîáèãà ñîòèá îëèøëàðè ìóìêèí.
Åð ó÷àñòêàëàðèíè èæàðàãà áåðèøäà қóéèäàãèëàðäàí êåëèá ÷èқèëàäè:
øèðêàòëàðãà, èøëàá ÷èқàðèø áўëèìëàðè âà àéðèì ôóқàðîëàðãà åð àæðàòèø
æàìîà åðëàðèäàí ôîéäàëàíèøäà íîқóëàéëèêëàðãà îëèá êåëìàñëèãè êåðàê;
åð ó÷àñòêàëàðèíè ìàéäàëàíèø âà àæðàëèá қîëèøëàðãà éўë қўéìàñëèê ó÷óí
èëîæè áîðè÷à áóòóí ìàññèâëàð, êîíòóðëàð, àëìàøëàá ýêèøëàð, ñóғîðèëàäèãàí âà
çàõè қî÷èðèëàäèãàí åðëàð ìàéäîíëàðè øàêëèäà àæðàòèø êåðàê;
åðëàðíè àæðàòèøäà ҳóäóäíèíã ìàâæóä òàøêèë ýòèëèøèíèíã òóðғóí
ýëåìåíòëàðèíè (ўðìîí ïîëîñàëàðè, àñîñèé éўëëàð, êàíàëëàð âà áîøқ.) ñàқëàø çàðóð,
ñàáàáè ҳàð қàíäàé òàøêèëèé қàéòà қóðèøëàð õўæàëèê èқòèñîäè¸òèãà æèääèé
çàðàð åòêàçàäè;
åð ìàññèâëàðè èëîæè áîðè÷à èõ÷àì, òўғðè øàêëè, ўòèø қèéèí áўëãàí òàáèèé âà
ñóíúèé òўñèқëàð (æàðëèêëàð, áîòқîқëèêëàð, òåìèð âà àâòîìîáèë éўëëàðè âà áîøқ.)
áèëàí áўëèíìàãàí áўëèøëàðè êåðàê;
åð ìàññèâè âà õўæàëèê ìàðêàçè îðàñèäà òóðғóí éўë àëîқàñè áўëèøè êåðàê;
àæðàòèëàäèãàí åð ìàññèâëàðè ñèôàòè áўéè÷à õўæà-ëèêíèíã èõòèñîñëèãèãà,
қўëëàíèëàäèãàí äåҳқîí÷èëèê òèçè-ìèãà, òåõíèê æèõîçëàíèø äàðàæàñèãà âà áîøқ. ìîñ
êåëèøè êåðàê.
Ôåðìåð õўæàëèêëàðè (åðäàí ôîéäàëàíèøëàð) ÷åãàðàëàðèíè áåëãèëàøãà
қóéèäàãè òàëàáëàð қўéèëàäè:
1.
×åãàðàëàð òàáèèé òўñèқëàð - äàð¸ëàð, ñîéëàð, æàðëèêëàð âà ø.ў. âà
ñóíúèé òўñèқëàð (êàíàëëàð, éўëëàð âà ø.ў.) áèëàí áèðëàøòèðèëàäè. Áó
ó÷àñòêàëàðíèíã ÷åãàðàëàð áèëàí ìàéäàëàíìàñëèãèíè, åðëàðíèíã êîíòóðëàðè
ìàéäàëàøìàñëèãèíè òàúìèíëàéäè.
2.
×åãàðàëàð òўғðè ÷èçèқëè, ñèíäèðèëìàñäàí, àéëàíèø íóқòàëàðèäàãè
áóð÷àêëàðè 90
0
ÿқèí қèëèá æîéëàøòèðèëàäè. Áó қèøëîқ õўæàëèãè òåõíèêàñèäàí
ôîéäàëàíèøíè қóëàéëàøòèðàäè, ҳàéäàëìàé, èøëîâ áåðèëìàé қîëàäèãàí áóð÷àêëàð,
òåõíèêàíèíã àéëàíèø ïîëîñàëàðè ìàéäîíëàðèíè êàìàéòèðàäè.
3.
×åãàðàëàð ðåëüåôíèíã ñóâëàðíè àæðàòóâ÷è, éèғóâ÷è ÷èçèқëàðè áўéëàá
ëîéèҳàëàíàäè, ãèäðîãðàôèÿ òàðìîғè ýëåìåíòëàðè áèëàí áîғëàíàäè, қèÿëèêëàðäà ýñà
òóïðîқëàð ýðîçèÿñèíèíã îëäèíè îëèø ó÷óí, ñóâ îқèø ÷èçèқëàðè áўéëàá ëîéèҳàëàíàäè.
4.
×åãàðàëàð ýêîëîãèê òàëàáëàðãà ðèîÿ қèëèø ó÷óí ýêîëîãèê áèð õèë
ó÷àñòêàëàð ÷åãàðàëàðè áèëàí áîғëàíàäè.
Cóғîðèëàäèãàí òóìàíëàðäà ÷åãàðàëàðíè ãîðèçîíòàë-ëàðãà ўòêèð áóð÷àê
îñòèäà æîéëàøòèðèø àéðèì âàқòëàðäà òóïðîқëàðíèíã þâèëèøèãà ýìàñ, áàëêè áîòèқ
167
қèÿëèêëàð-íèíã ïàñòêè қèñìëàðèäà, àéíèқñà, ўðìîí ïîëîñàëàðè ¸íèäà òóïðîқëàðíèíã
ìàéäà çàððà÷àëàðè éèғèëèøèãà îëèá êåëàäè. Ãîðèçîíòàëëàð áўéè÷à ÷åãàðàëàðíè
ëîéèҳàëàø äàëàëàðäà ñóâëàðíèíã éèғèëèá қîëèøèãà âà ýêèø ìóääàòëàðèíèíã
êå÷èêèøèãà îëèá êåëèøè ìóìêèí. Äåìàê, ҳàð áèð àíèқ âàçèÿòäà ìîñ ҳèñîáëàøëàðíè
ўòêàçèø âà ÷åãàðàëàðíè ¸êè ãîðèçîíòàëëàðãà ўòêèð áóð÷àê îñòèäà, ¸êè қàòúèé
òàðçäà қèÿëèêêà êўíäàëàíã қèëèá ëîéèҳàëàø çàðóð.
Áàҳîëàø, ÷åãàðàëàðèíèíã ñóâ îқèìè ÷èçèқëàðèãà íèñ-áàòàí ýðîçèÿ õàâôè áèëàí
æîéëàøèø
êîýôôèöèåíòëàðèäàí
ôîéäàëàíèá
àìàëãà
îøèðèëèøè
ìóìêèí.
Êîýôôèöèåíòëàðíè ҳèñîáëàø ôåðìåð õўæàëèêëàðè åðäàí ôîéäàëàíèø-ëàðèíèíã òўëà
ïåðèìåòðëàðè áўéè÷à ўòêàçèëàäè.
Îғèø áóð÷àêëàðèãà ìîñ òàðçäà қóéèäàãè êîýôôèöèåíòëàðäàí ôîéäàëàíèø ìóìêèí:
10
0
ãà÷à - 0,3; 10-20
0
- 0,5; 20-30
0
- 0,7; 30-40
0
- 0,9; 40-60
0
- 1; 60-70
0
- 0,8; 70-
80
0
- 0,5; 80-90
0
- 0,2. Àãàð åðäàí ôîéäàëàíèø ïåðèìåòðèíèíã áàð÷à òîìîíëàðè ó÷óí
êîýôôèöèåíòíèíã ўðòà÷à қèéìàòè 0,6-0,7 äàí îøñà, ÷åãàðàëàð æîéëàøèøèãà òóçàòèø
êèðèòèø ¸êè ýðîçèÿ õàâôè áîð ó÷àñòêàëàðíèíã áóòóí óçóíëèãè áўéè÷à қўøèì÷à
ýðîçèÿãà қàðøè òàäáèðëàðíè êўçäà òóòèø êåðàê áўëàäè.
Õўæàëèêëàð
÷åãàðàëàðèíè
ìåëèîðàöèÿëàíãàí
åðëàðäà
æîéëàøòèðèø
èððèãàöèÿ âà ìåëèîðàöèÿ òàðìîқëàðè, êàíàëëàð, ãèäðîòåõíèêà èíøîîòëàðèíèíã
æîéëàøèøèãà, ôåðìåðëàð àëìàøëàá ýêèøëàðè äàëàëàðèãà ñóғîðèø ó÷óí ñóâíè
åòêàçèø õóñóñèÿòëàðèãà, ñóâäàí ôîéäàëàíèø ðåæàñèíè òóçèøãà ìîñëàøòèðèëèøè
êåðàê. Ôåðìåð õўæàëèêëàðèíèíã åðäàí ôîéäàëàíèøëàðèíè æîéëàøòèðèø áèòòà áóòóí
äàëà ¸êè ñóғîðèø ó÷àñòêàñè ÷åãàðàñèäà àìàëãà îøèðèëàäè. Åð óñòèäàí ñóғîðèøäà
ñóâ áèëàí òàúìèíëàø ó÷óí ҳàð áèð åðäàí ôîéäàëàíèø îäàòäà áèòòà àðèқ÷àãà
áîғëàíàäè. Áóíäàé âàçèÿòäà ôåðìåð õўæàëèãè ó÷óí ñóâ àæðàòèëàäèãàí æîé êè÷èê
àðèқ÷àíèíã ñóâ îëàäèãàí æîéè ҳèñîáëàíàäè. Øó ñàáàáëè, äàëà è÷èäàãè âàқòèí÷àëèê
àðèқ÷àëàð òàðìîғèíè òўëà қàéòà òàøêèë ýòèø çàðóð áўëàäè. Õўæàëèêêà ñóâ
áåðàäèãàí ó÷àñòêà àðèқ÷àñè ôåðìåð õўæàëèãèíèíã áèð òîìîíèäàãè ÷åãàðàñè
âàçèôàñèíè ҳàì áàæàðàäè. Áîøқà қўøíè ôåðìåð õўæàëèãèãà ñóâ áåðàäèãàí àðèқ÷à
õўæàëèêíèíã áîøқà òîìîíèäàãè ÷åãàðàñè áўëèá õèçìàò қèëàäè. ×åãàðàíèíã ó÷èí÷è
òîìîíè ãóðóҳ êàíàëè áўéè÷à, óíãà қàðàìà-қàðøè áўëãàí òўðòèí÷è òîìîíè ýñà
àðèқ÷àëàð îõèðèäà æîéëàøãàí éўë âà çîâóð áўéè÷à ўòàäè.
Ôåðìåð õўæàëèãè òóðғóí ÷åãàðàëàðãà ýãà áўëèøè çàðóðëèãè ñàáàáëè,
ôåðìåð õўæàëèãèãà ñóâ áåðàäèãàí àðèқ÷à äîèìèé áўëèøè êåðàê.
Ôåðìåð õўæàëèêëàðè åðäàí ôîéäàëàíèøëàðèíè çàõè қî÷èðèëàäèãàí ¸êè
øўðëàíãàí åðëàðäà òàøêèë ýòèøäà àñîñèé ýúòèáîð çàõ қî÷èðèø òàðìîғèíèíã
ëîéèҳàâèé òàðòèáäà ôàîëèÿò êўðñàòèøèíè òàúìèíëàøãà қàðàòèëèøè êåðàê. Åðëàðíè
òàқñèìëàøíè çàõ қî÷èðèø òàðìîғèíè қóðèø âà æîéëàøòèðèøíè ҳèñîáãà îëèá áàæàðèø
êåðàê. Çàõ қî÷èðèø òàðìîғèíè èø÷è ҳîëàòäà ñàқëàá òóðèø ôàқàò ìàúëóì ó÷àñòêà
ó÷óí áèòòà ýãà æàâîá áåðãàí âàçèÿòäàãèíà ìóìêèí. Áóíäàé ó÷àñòêàäà çàõ қî÷èðèø
òàðìîғèíèíã áîøқàëàðèãà áîғëèқ áўëìàãàí ҳîëäà ôàîëèÿò êўðñàòàäèãàí қèñìè
æîéëàøòèðèëàäè. Ó òўëà åðäàí ôîéäàëàíèøãà êèðèøè ¸êè åðäàí ôîéäàëàíèø øóíäàé
áèð íå÷à ìóñòàқèë ó÷àñòêàëàðäà æîéëàøèøè êåðàê.
168
Îääèé ó÷àñòêà ўç è÷èãà îõèðãè òàðòèáäàãè êîëëåêòîðíè âà óíãà òóòàø
äðåíàæëàðíè îëàäè. Îääèé ó÷àñòêàëàð ÷åãàðàëàðèíè äðåíàæëàðíèíã àòðîôäàãè
åðëàðãà òàúñèðè ÷åãàðàëàðè áўéëàá ўòêàçèø êåðàê.
Äðåíàæëàðíèíã òàúñèð ìèíòàқàñè êўï÷èëèê
âàçèÿòëàðäà äðåíàæíèíã ñóâ éèғèø ìàéäîíè áèëàí ìîñ êåëàäè. Áóíäà ìèíòàқà
÷åãàðàñè áèð êîëëåêòîðãà áèðëàøàäèãàí èêêèòà қўøíè äðåíàæ ўðòàñèäàí ўòàäè.
Àãàð äðåíàæëàð áèð õèë òàðòèáäàãè қўøíè êîëëåêòîðëàðãà қóéèëàäèãàí áўëñà,
òàúñèð ìèíòàқàñè ÷åãàðàñè óëàðíèíã áîøëàíèøè îðàñèäàí ўòàäè. Àãàð äðåíàæ ñóâ
ўòêàçóâ÷è òàðìîқ êàíàëè ¸êè áîøқà òàðòèáäàãè êîëëåêòîð áèëàí қўøíè áўëñà,
÷åãàðà êàíàë ¸êè êîëëåêòîð áўéëàá ўòàäè. Äðåíàæ ÷åãàðàëîâ÷è òàðìîқ
êàíàëëàðèíèíã áåâîñèòà ¸íèäà æîéëàøãàíäà óëàð ìèíòàқà ÷åãàðàëàðè ҳèñîáëàíàäè.
Áîғäîð÷èëèê æàìîàëàðè âà áîғäîð÷èëèê-ïîëèç÷èëèê øèðêàòëàðè àúçîëàðèãà åð
àæðàòèøäà åð àæðàòèø ëîéèҳàñè áèëàí áèð âàқòäà æàìîà áîғëàðè âà ïîëèçëàðè
ҳóäóäëàðèíè òàøêèë ýòèø ëîéèҳàëàðè ҳàì èøëàíàäè, óëàðäà åð ó÷àñòêàñè
ўë÷àìëàðè âà ÷åãàðàëàðè, óìóìèé ôîéäàëàíèø ìèíòàқàëàðè, è÷êè éўëëàð âà
éўëàêëàð, åðëàðíè ўçëàøòèðèø âà ÿõøèëàø ҳàìäà òàáèàòíè ìóҳîôàçà қèëèø áўéè÷à
òàäáèðëàð áåëãèëàíàäè.
Õўæàëèêëàðàðî õàðàêòåðãà ýãà åðëàðíè òàðòèáãà ñîëèø ëîéèҳàëàðè àҳîëè
ÿøàø æîéëàðè áўéè÷à èøëàíèøè ìóìêèí. Áó ëîéèҳàëàðäà ôóқàðîëàð òîìîðқà
ó÷àñòêàëàðèíèíã âà áîøқà åð ýãàëèêëàðè âà åðäàí ôîéäàëàíèøëàð ÷åãàðàëàðè âà
ìàéäîíëàðè, çàҳèðà òîìîðқà ôîíäè, åðëàðäàí ôîéäàëàíèø òàðòèáè âà øàðîèòëàðè, åð
ñîëèғèíè áåëãèëàø ó÷óí áîøëàíғè÷ ìàúëóìîòëàð áåëãèëàíàäè.
Қèøëîқ õўæàëèê èøëàá ÷èқàðèøèíèíã ðàâîíëèãèíè âà òóðғóíëèãèíè ñàқëàø
ó÷óí қóéèäàãè òàëàáëàðíè áàæàðèø çàðóð.
Áèðèí÷è íàâáàòäà, қèøëîқ õўæàëèê êîðõîíàëàðèäàí ôîéäàëàíèëìà¸òãàí âà
íîîқèëîíà ôîéäàëàíèëà¸òãàí åðëàð-íè қàéòàðèá îëèø êåðàê, óëàð қèøëîқ õўæàëèãèäà
ôîé-äàëàíèøãà òîðòèëìàãàí, óíäàí ÷èқèá қîëãàí ¸êè ìåҳíàò ðåñóðñëàðè áèëàí êàì
òàúìèíëàíãàíëèãè, çàðóð ïóë-ìîääèé ðåñóðñëàð éўқëèãè ¸êè õўæàñèçëèê
íàòèæàñèäà òàáèàòíè ìóҳîôàçà қèëèø òàëàáëàðèíè áóçãàí ҳîëäà êàì ñàìàðàëè
ôîéäàëàíèëà¸òãàí åðëàðäèð. Ҳàð éèëè қàéòàðèá îëèíàäèãàí íîîқèëîíà
ôîéäàëàíèëà¸òãàí åðëàð ìàéäîíè øóíäàé ҳèñîáëàð áèëàí áåëãèëàíèøè êåðàêêè, áóíäà
óëàð îëèíãàíèäàí êåéèí қèøëîқ õўæàëèê êîðõîíàëàðè, ìóàññàñàëàðè âà òàøêèëîòëàðè
қîëãàí åðëàðäà àñîñèé ìàҳñóëîòëàð ҳàæìèíè қèñқàðòèðìàñäàí èøëàá ÷èқàðèøíè
ñàìàðàëè þðèòèøëàðè ìóìêèí áўëñèí. Áóëàðäàí òàøқàðè, çàõèðà ôîíäëàðèãà ¸êè
қàéòà òàқñèìëàø ôîíäëàðèãà áèðèí÷è íàâáàòäà åð ýãàëàðè âà åðäàí
ôîéäàëàíóâ÷èëàð òîìîíèäàí ўç èõòè¸ðè áèëàí âà ìóñòàқèë áåðèëàäèãàí åð
ó÷àñòêàëàðè êèðèòèëèøè ìóìêèí.
ßíãè åð ýãàëèêëàðèíè âà åðäàí ôîéäàëàíèøëàðíè òàøêèë ýòèøíè ¸êè
ìàâæóäëàðèíè òàðòèáãà ñîëèøíè ïàñò ðåíòàáåëëè ¸êè çàðàð êўðà¸òãàí õўæàëèêëàð
ҳóäóäëàðèäàí áîøëàø êåðàê, óëàðíèíã ҳàòòîêè қўøèì÷à èқòèñîäèé ÷îðàëàð
(èõòèñîñëèãèíè ўçãàðòèðèø, ìîääèé-òåõíèê òàúìèíîòèíè ÿõøèëàø, êðåäèòëàø âà
áîøқ.) ¸ðäàìèäà ҳàì åð òóðëàðèíèíã ўë÷àìëàðè, òàðêèáè, ìàéäîíëàðè âà óíóìäîðëèê
õóñóñèÿòëàðè èøëàá ÷èқàðèø òàëàáëàðèãà ìîñ êåëìàñëèãè, åðëàðíèíã
169
æîéëàøèøèäàãè íîқóëàéëèêëàð, ìàëàêàëè ìóòàõàññèñëàð éўқëèãè âà áîøқà ñàáàáëàð
áўéè÷à ўç àҳâîëëàðèíè òåçäà ўíãëàá îëèøëàðè ýҳòèìîëäàí éèðîқ.
Ôàîëèÿò êўðñàòà¸òãàí қèøëîқ õўæàëèê êîðõîíàëàðèäàí åðëàðíè қàéòàðèá îëèø
æàðà¸íèäà èøëàá ÷èқàðèøíèíã ìóâîçàíàòè âà òàðêèáè, îçóқà áàçàñèíè òàøêèë ýòèø,
àëìàøëàá ýêèøëàð, èøëàá ÷èқàðèø áўëèìëàðè åð ìàññèâëàðèíèíã, äàëàëàðíèíã,
ñóғîðèø (èø÷è) ó÷àñòêàëàðèíèíã ÷åãàðàëàðè âà ўë÷àìëàðè, ìàâæóä òðàíñïîðò âà
èæòèìîèé àëîқàëàð áóçèëàäè, ìàâæóä åð òóçèø ëîéèҳàëàðèãà òóçàòèøëàð êèðèòèø,
êàòòà ўçãàðèøëàðäà ýñà - ïàéäî áўëãàí êàì÷èëèêëàðíè òóãàòèø âà õўæàëèêíè
èқòèñîäèé ñàìàðàëè þðèòèø èìêîíèíè áåðóâ÷è ÿíãè ëîéèҳàëàðíè èøëàø çàðóð áўëàäè.
Æàìîà ïîëèçëàðè âà áîғëàðè ó÷óí, àéíèқñà øàҳàð àòðîôèäàãè õўæàëèêëàðäà,
ìîëëàðíè áîқèø âà ïè÷àí ўðèø, øàõñèé ¸ðäàì÷è õўæàëèê âà áîøқà ìàқñàäëàð ó÷óí
êàòòà åð ìàéäîíëàðèíè àæðàòèø àéðèì ÷åãàðàäîø æîéëàøãàí қèøëîқ õўæàëèê
êîðõîíàëàðè îðàñèäà åðëàðíè қàéòà òàқñèìëàø çàðóðàòèíè êåëòèðèá ÷èқàðèøè
ìóìêèí. Áóíäà àãàð ÿқèí æîéëàøãàí øàҳàð àòðîôèäàãè õўæàëèêëàðäà êàòòà
ìàéäîíäàãè åðëàð қàéòàðèá îëèíñà, óëàðíè ¸íìà-¸í æîéëàøãàí åð ýãàëèêëàðè
÷åãàðàëàðèíè êåòìà-êåò ñóðèø ҳèñîáèãà қèñìàí қîïëàø ìóìêèí, áóíäà áàð÷à
õўæàëèêëàð, øó æóìëàäàí óçîқäàãèëàðè ҳàì, æàìîà èøëàá ÷èқàðèøè çàðàðèíè
òàқñèìëàøäà қàòíàøèøëàðè êåðàê áўëàäè. Áó èøíè õўæàëèêëàðàðî åð òóçèø
ëîéèҳàëàðèíè ìîñ òåõíèê-èқòèñîäèé àñîñëàø áèëàí èøëàø æàðà¸íèäà ўòêàçèø çàðóð.
Åð òóçèø åðëàðíè áåðèø âà қàéòàðèá îëèøäà, ҳóäóäíè òàøêèë ýòèøäà, ҳàìäà åðíè
àæðàòèøíè òåõíèê âà ҳóқóқèé ðàñìèéëàøòèðèø, èқòèñîäèé àñîñëàø âà óëàðäàí
ìàâæóä ҳўæàëèêëàð ÷åãàðàëàðèäà îқèëîíà âà èқòèñîäèé ñàìàðàëè ôîéäàëàíèøíè
òàøêèë ýòèø áèëàí áîғëèқ ìàñàëàëàðíè òўғðè å÷èøäà èæòèìîèé ҳàққîíèéëèêíè
òàúìèíëàøãà қàðàòèëãàíäèð.
Do'stlaringiz bilan baham: |