Ер тузишни лойихалаш

Юкларни ташиш қийматини ҳисоблаш, т/сўм (ташиш масофаси 20 км гача 
бўлганда) 
Транспорт
Юкларнинг асосий синфлари 
тури 
I. Дон, гўнг, 
илдизмевалар 
II. Полиз, пахта 
сабза-вот, яшил 
кўкатлар 
III. Силос, та-
маки, сут ав-
тоцистерна-
ларда 
IV. Пичан, сомон,
яшил ўтлар 
1 
2 
3 
4 
5 
Автомобил, аралаш 
қура-лаш юкланади-
ганлардан таш-қари, 
юк кўта-риши 5 т ор-
тиқ, 70 % юклар 
0,22+0,07 R 
0,25+0,09 R 
0,36+0,12 R 
0,44+0,14R 
Трактор, 30 % юклар 0,25+0,14 R 
0,31+0,17 R 
0,41+0,24 R 
0,50+0,28R 
Ўзи ағдаради-ган 
автомобил, аралаш 
босил- 
ган юкларни ташишга 
мўл-жалланган, юк 
кўтариши: 
7 т гача
7 т ортиқ 
0,07+0,08 R 
0,05+0,08 R 
 

---

242 
бунда 
С
ю
- юк бирлигини ташиш баҳоси, т/сўм; 
a a
1
2
,

аниқланган 
боғлиқликнинг сон қийматлари (24 жадвал маълумотлари бўйича 
аниқланади);
R

юкларни ташишнинг ўртача масофаси, км;
K
u

ҳисоблашни 
бажариш даврида таърифлар ўзгаришини ҳисобга олувчи коэффициент. 
Ишчиларни иш ўринларига олиб бориш ва орқага олиб қайтиш харажатлари 
(З
Р
)
қуйидаги ифода ёрдамида аниқланади: 
З
Д п R
Н
С
Т
р

 
2
,
бунда 
Д

ишчи даврдаги барча ишлар учун меҳнат сарфи, одам-кун; 
n
- бир 
кунда бир ишчининг ўртача қатновлари сони; 
R
-қатновларнинг ўртача 
масофаси, км; 
Н
- бир машинада олиб бориладиган одамлар сони, одам; 
С
т
- 
автомашинанинг 1 км юришининг баҳоси, сўм. 
Айтайлик, хўжаликдаги ҳайдалма ерлар майдони 2000 га, 1 га ҳайдалма 
ерга ўртача меҳнат сарфи эса 9 одам-кунга тенг бўлса, 
Д
= 18000 одам кун 
(2000.9) бўлади. 
R
=4,5 км, 
п
=2, 
H
=20 одам, 
С
т
 
= 1,5 минг сўм бўлганда, ишчи 
кучини ташиш учун харажатлар
3
р
=
18000 2 4 5
2
20
1 5 24 3
 

,
,
,
млн сўмга тенг бўлади. 
Маъмурий-бошқарув ходимларини сақлаш учун харажатлар уларнинг 
сонидан ва йиллик иш ҳақи фонди миқдоридан келиб чиқиб ҳисобланади.
Хўжаликнинг ташкилий ишлаб чиқариш тузулиши ишлаб чиқаришнинг 
ихтисослашиш ва йириклашиш даражасини аниқлайди, маҳсулот таннархига ва 
меҳнат сарфига сезиларли таъсир этади. 
Ихтисослашган 
йирик 
бўлимларда 
ишлаб 
чиқаришни 
тўла 
механизациялаш, меҳнатни илмий асосда ташкил этиш, машиналар ва 
механизмлар мажмуасини қўллаш, малакали кадрларни тайёрлаш ва шулар 
ҳисобига меҳнат унумдорлигини ошириш имконияти бор. Маҳсулот турлари 
бўйича (уларни ишлаб чиқариш ҳажмини ҳисобга олган ҳолда) таннархлар 
фарқи, яхши ечим бўйича ишлаб чиқариш харажатларининг тежалишини 
кўрсатади. 
Ишлаб чиқариш харажатларини сутчилик ва чўчқачилик фермаларида 
қиймат кўринишида, ишлаб чиқаришнинг йириклаштирилишига боғлиқ ҳолда, 
тахминан, В.Я.Заплетин маълумотлари бўйича аниқлаш мумкин: 
сут фермалари учун, 1 бошга сўм 
а
P
к
с


77
2210
бунда Р
с
- сигирлар бош сони; 
чўчқачилик фермалари учун, 1 ц. сўм 
а
P
c
c


6 44
20
,
бунда Р
с
- чўчқа гўшти ишлаб чиқариш ҳажми, йилига минг ц. 

---

243 
Масалан, 100 бошга мўлжалланган сут фермасида жами харажатлар 
(
77
2210
100

)

100 = 9910 сўм, 100 бошдан икки ферма учун - 19820 сўм. 200 бошга 
мўлжалланган фермада эса харажатлар (
77
2210
200

) 2000=17610 сўм бўлади, бу 
биринчи ечимдагидан 2210 сўмга кам. 
Келтирилган ишлаб чиқариш харажатлари қиймати ўзгаришининг ишлаб 
чиқаришнинг йириклашиш даражасига боғлиқлиги 1990 й. ишлаб чиқариш 
харажатлари даражаси бўйича аниқланган. Бу боғлиқликдан ҳар хил даврларда 
амалий фойдаланиш учун инфляция миқдорини, ишлаб чиқаришнинг маҳаллий 
шароитини ва бозор коньюнктурасини ҳисобга олувчи коэффициент 
киритилиши керак.
Далачилик тармоқларида йириклаштириш самараси маҳсулот таннархини 
табақалаш ва унга экинларнинг жамланиш даражаси учун тузатиш киритиш 
йўли билан топилиши мумкин, 1 га сўм: 
С
n
=C
о
K
k 
, 
бунда С
n
-бўлимдаги таннарх (ишлаб чиқариш хужжатлари); С
о
- шунинг ўзи 
хўжалик бўйича; К
к
- ишлаб чиқариш бўлимида экинлар майдонлари 
ўлчамларига боғлиқ ҳолда таннарх ўзгаришини тавсифловчи коэффициент. 
Ҳар хил экинлар учун К
к
коэффициенти қийматини қуйидаги ифодалар 
бўйича ҳисоблаш мумкин: кузги ғалла учун 
0 93
19 12
,
,

P
P
,баҳорги ғалла ва донли-
дуккаклилар - 
0 86
38 25
,
,

P
P
, картошка ва сабзавотлар - 
0 80
42 23
,
,

P
P
, қанд лавлагиси ва 
илдизмевалар - 
0 91
23 11
,
,

P
P
, маккажўхори - 
0 86
33 47
,
,

P
P
, кунгабоқар - 
0 96
1116
,
,

P
P
, бир 
йиллик ўтлар - 
0 90
17 53
,
,

P
P
, кўп йиллик ўтлар - 
0 90
20 72
,
,

P
P
, бунда 
P
P
- экин 
эгаллаган майдон. 
Деҳқончилик тармоқларида йириклаштириш самара-дорлигини ҳисоблаш 
мисоли 18 жадвалда келтирилган. 
Жадвалдан кўриниб турибдики, 2-ечим бўйича қишлоқ хўжалик экинлари 
майдонларини йириклаштириш ҳисобига деҳқончиликда ишлаб чиқариш 
ҳаражатлари 30945 сўмга камаяди, бу 1995 й. баҳоларида 145,44 млн.

---

246 
16 жадвал