I n s o n
m i y a s i d a
t a n a n i n g
tu rli
a ’zolarida n signal olib, ularni harakatga
keltiruvchi n e rv h u jayralarining o ‘zigina
e m a s , balki bir hujayrani ikkinchisi bilan
bog'lovchi ne rv hujayralari ham bor. U lar
ayniqsa , m iya d a ko ‘p. J u d a mitti y u ld u z -
larga o'xshash bu hujayralar miyaning bar
cha qismi o 'z a r o u y g 'u n lik d a
ishlashini
ta ’minlaydi. U la r tufayli kishi fikrlash va
his qilishga qodir.
M iyaning h a m m a hujayralari ju da aniq
t a r t ib d a j o y l a s h g a n . S e z g i o r g a n l a r i -
m izdan qo'zg'alishlarni qabul qilib oluvchi
hujayralar ustidan shu m a ’lumotlarni q a y
ta ishlovchi, birlashtiruvchi va ulardan m u
rakkab m a n z a r a la r hosil qiluvchi bo shq a
hujayralar o'rin olgan.
Miya ichida hujayralarning to'planishi
miya sopi deb ataladi. Bu hujayralar m iya
g a q u v v a t b e rib , u n in g b e d o r h o la td a
bo'lishini ta ’minlaydi.
Miyaning m an a shu
bo'limlari ishlam asa, kishi u y q u g a ketadi.
M iyaning orqa bo'limlari - ensa, chekka
va tepa qism lari m u ra k k a b « a s b o b » l a r
hisoblanadi. U la r yo rd a m id a inson tashqi
o la m d a n s ig n a lla r oladi, bu s ignallarni
qayta ishlab, ularning izlarini saqlab qola
di. M iyaning oldingi bo'limlari (p e s h a n a
q i s m l a r i ) e s a o d a m n i n g h a r a k a t la r in i
bo shq a rad i, u o 'z mo'ljali b o 'yicha ha ra -
katlanishga, chalg'ib ketmaslikka,
ishda
diqqatli bo'lishga imkon beradi.
In s o n m iy a s i ikkita katta q i s m g a -
c h a p va o 'ng yarim sharlarga bo'lingan.
U la r ko'rinishdan bir xil bo'lsa ham , turli
is h la rn i b a ja ra d i. K o 'p c h ilik k is h ila rd a
c h a p ya rim s h a r m u him ro q hisoblanadi.
A g a r c h a p ya rim s h a r ishi buzilsa, o da m
g a p i r a o l m a y d i , b o s h q a l a r n i n g g a p in i
ham tushunmaydi.
I n s o n
m i y a s i
d u n y o d a g i
b a r c h a
« a s b o b » l a r o ra s id a e n g m u ra k k a b i va
m u k a m m a lid ir. U n in g sirlarini o 'rg a n is h
bilan ko'plab olimlar shug'ullanishm oqda.
Biroq inson m iyasining
tuzilishi va ishida
hali o 'r g a n ilm a g a n ta la y sirlar m a v ju d .
U la r o 'z tadqiqotchilarini kutm oqda, ehti-
mol siz uni kashf etarsiz.
MODDALAR ALMASHINUVI
Doimiy moddalar almashinuvisiz, ya ’ni har
bir tirik organizm, shu jumladan odam orga-
n iz m i
ic h id a
k e c h a d ig a n
u z l u k s iz
o'zgarishlarsiz hayot kechirish mumkin emas.
T a n a m i z n i n g b a rc h a a ’zo la ri va h u
ja y r a la r in in g o 'z a r o m u v o fiq is h la sh in i
ta’minlash uchun katta quvvat kerak. U qayer-
dan olinadi? U ovqatdan olinadi.
M e ’da g a 20
kun m o ba ynida taxminan
odam tanasining vazniga teng miqdorda xil-
ma-xil oziq moddalar va suv tushadi. H a zm
qilish a’zolarida asosiy oziq moddalar - oq
sil, yog' va uglevodlar hazm bo'ladi. Ularning
zarralari yanada maydaroq zarrachalarga,
go'yoki «g 'ishtcha»la rga parchalanadi. Bu
parchalanish «g 'is h tc h a »la r qonga o'tishi
uchun zarur, qon esa ularni tananing barcha
uchastkalariga, har bir hujayraga tarqatadi.
Hujayrani o'ziga xos butun bir «k o rx o n a »
deyish mumkin. Uning barcha «bo'lim»larida
ish qaynaydi. Hatto hujayraning tashqi qobig'i
ham ishlaydi. Uni «ta ’minlash bo'limi» deyish
mumkin. U hujayra uchun kerakli moddalarni
ichkariga o'tkazadi, kerak bo'lmagan narsa-
larni esa tashqariga chiqarib tashlaydi.
Hujayrada oziq
moddalar qayta ishlana-
di, o'zgaradi, qolaversa barcha o'zgarishlar,
hatto eng murakkablari ham juda tezlik bi
lan k e c h a d i. B u n g a e s a o q s illa r bilan
bog'liq bo'lgan alohida «tezlatgichlar» yor
dam beradi.
Xo'sh, uglevod va yog' zarrachalarida ni-
malar bo'ladi? Ular ozroq miqdorda zaxira
qilinib, to'planib boradi. Lekin aslida ular hu
jayraga zarur bo'lgan boshqa moddaga ayla-
nadi yoki kislorod bilan birikib, buzila boshlay
di. Q o n kislorodni o'pkadan olib keladi. Y og'
va uglevodlar kislorod bilan birikishi natijasi-
da is gazi va suvga aylanadi. Natijada orga
nizm uchun kerakli bo'lgan quvvat ajralib
chiqadi.
Ovqat - faqat quvvat manbaigina emas,
balki qurilish manbai hamdir.
Asosan oqsillar-
dan tuzilgan hujayralar qisman kislorod bilan
birikib, buziladi va oqsillarning evaziga yangi
oqsillar paydo bo'lishi kerak.
www.ziyouz.com kutubxonasi
Hujayralarning «y ig 'u v bo'limlari» ishiga
razm solaylik. Bu yerda oqsillar yuqorida ay-
tib o'tilgan « g ‘ishtcha»lardan «yig'iladi». Bu
murakkab va qiyin vazifadir. Chunki hujayra
tarkibiga 100 dan ortiq xilma-xil oqsillar, ami-
nokislotalar kiradi. Q o l a v e r s a , turli h u
ja y ra la rn in g oqsillari ham bir xil e m a s .
Binobarin, har qanday yo'qotishni o‘z vaqtida
tiklash, « g ‘ishtcha»lami tez va bexato «terib
chiqish» kerak. Ularni «terib chiqish»dagi oz-
gina xato
ham faqat xujayraning emas, balki
butun a’zoning faoliyati buzilishiga olib kelishi
m umkin. H u ja yra o'zining oqsillarini tez,
uyg'un ravishda va bexato qurib chiqadi.
T a x m in a n yarim yil m o baynida barcha
oqsillar to'liq almashinadi. Hujayralar esa
uzluksiz ravishda yangilanib turgani uchun
ham ishchanlik qobiliyatini bir um r saqlab
qoladi.
MOLDAVIYA
Do'stlaringiz bilan baham: 
