Ensiklopediyasi

qand m olekulasi
vodorod atomi
qand atom i
uglerod atomi
kauchuk m olekulasi
ko‘rilsa, vodorod bilan kislorod molekulalari 
a w a l atomlarga parchalanadi, keyin birlashib 
suv molekulasini hosil qiladi. S u v esa m u­
rakkab moddadir.
Uglerod va vodorod atomlaridan tashkil 
topgan molekulalar ayniqsa qiziq xossalarga 
ega. Ularning soni juda ko‘p bolib, hozirga 
qadar 3 milliongacha boradi, olimlar esa 
ko‘plab yangi bunday birikmalarni uzluksiz 
kashf etmoqdalar va sun’iy ravishda yarat- 
moqdalar.
B or-yo‘g ‘i ikkita atom turining shunchalik 
ko'p turli-tuman moddalar, demak, turli mole­
kulalar hosil qila olishiga sabab nima? Buning 
sababi, a w a lo , shundaki, bunday molekula­
lar turlicha miqdordagi uglerod va vodorod 
atomlaridan tashkil topishi mumkin. A g a r 
vodorodning to‘rt atomi bitta uglerod atomi 
bilan birlashsa, u holda gaz plitalarda yona- 
digan metan gazi hosil boladi. Oltita uglerod 
oltita vodorod atomi bilan biriksa, suyuq mod­
da molekulasi - benzol hosil boladi. Moleku- 
ladagi atomlar sonigina emas, balki ularning 
molekulada qanday joylashganligining ham 
ahamiyati muhim.
Masalan, butan va izobutan degan ikki xil 
modda bor. Ularning molekulalaridagi atom­
lar soni bir xil, y a ’ni to‘rttadan uglerod atomi 
va o ‘ntadan vodorod atomi mavjud. Lekin 
ulardagi atomlar turlicha joylashgan: butanda 
uzun zanjir shaklida, izobutanda esa uch qir- 
rali yulduzcha shaklida joylashgan.
Juda murakkab molekulalar ham mavjud. 
Oqsil, kauchuk, yo g ‘och va ko'pgina sintetik 
materiallarning molekulalari bir necha yuz, 
hatto mingga yaqin atomlardan tuzilgan.
Moddalarning xossalari birinchi navbatda 
ulardagi molekulalarning xossasiga bogliq. 
A g a r m o l e k u l a l a r b ir-b iri bilan o 'z a r o
boglangan bolsa, bu molekulalardan tashkil 
topgan modda gazsimon boladi. Bunga suv 
buglni misol qilib ko'rsatish mumkin. S u v
buglda molekulalar tez va erkin harakatlana- 
di, faqat gohi-gohida bir-biri bilan to'qnashib 
qolishi mumkin. Agar suv bugl sovutilsa, suv­
ning molekulalari sekin harakatlanib, bir-biri 
bilan qo'shila boshlaydi va bug’ suyuqlikka 
aylanadi. Suyuq moddalardagi molekulalar