Ёнғин сабабини аниқлашда ёнғиндан олдин бўлган воқеалар ва ҳолатларни тиклаш ва уларнинг аҳамияти / 2; 7/
Бевосита ёнғиндан олдинги фактлар. Ёнғин келиб чиқиш сабабининг шаклланишига таъсир қилувчи ўзига хос ҳолатлар унча-мунча узоқроқ муддат давом этувчи маҳаллий омилга (факторга) эга бўлиб, уни ёнғин сабабини аниқлаш чоғида иш ҳолатига боғлиқ ҳолда ҳисобга олиш керак.
Ёнғиндан олдин вужудга келган ва ёнғиннинг келиб чиқишига сабаб бўлган ҳар бир ҳолат жуда хилма-хил бўлиши мумкин.
Қасддан ўт қўйиш оқибатида содир этилган ёнғинлардан олдинги маълум ҳолатлар ҳам ёнғиннинг сабабини аниқлашга йўналтириши мумкин.
У ёки бу асосда чиқиб турадиган маҳаллий жанжаллар ҳам ёнғин сабабини суриштирганда эътиборга олиниши шарт.
Шу билан биргаликда шуни ҳам қайд қилиш зарурки, бевосита бўлмаган далиллар билан чалғиб кетиш ёнғиннинг сабабини ва айбдор шахсларни аниқлашда катта хатоликларга олиб келиши мумкин.
Ёнғинларни суриштириш амалиётида бевосита ёнғиндан олдинги воқеалар билан кўпинча сабабли алоқаларни, айбдорликни ва шу каби масалаларни боғлашади. Бу ўзини оқлаши мумкин ва мантиқан тўғри. Масалан, мастер электр пайвандловчисига тешик деворнинг ёнидаги эшикка ушлагични пайвандлашни буюрган чоғда ва тешикнинг нариги томонида пахталар мавжудлигини била туриб ҳеч қандай хавфсизлик чоралари кўрилмагани ёки ўз-ўзидан алангаланиш хусусиятига эга бўлган қумқоғозларни нотўғри тахланганлиги оқибатида ёнғин келиб чиқиши ҳолатларида ёнғин сабабининг ундан олдинги ҳолатга боғлиқлиги бевосита равшандир. Ваҳоланки, ушбу ҳолатларда ёнғиннинг келиб чиқиш имконияти аста-секинлик билан (девордаги эшик ўрнатилиши зарур бўлган жойни сувоқ қилмасдан қолдириш, омборда радиолампаларни пахта орасида сақлаш, пайвандлаш ишлари) вужудга келган. Бу умумий кетма-кет воқеалар (занжир) орасида пайвандлаш факти криминалли ҳисобланади.
Маълумки, сабабий алоқа ва жавобгарлик масалалари ишнинг барча ҳолатларини ҳисобга олган ҳолда, дастлабки тергов жараёнида ва судда ҳал қилинади. Бу эса ёнғин сабабини аниқлашда терговнинг барча босқичларида ёнғиндан олдинги ҳолатни аниқ тиклашга ундайди, айрим ҳолатларда ҳатто унинг ўтган муддатидан қатъий назар.
Ёнғин сабабига бевосита алоқадор бўлган ёнғиндан олдинги ҳолат ёнғин жойидаги мавжуд ҳолатларни ўзгартириш натижасида келиб чиқади, масалан, ўрнатилган технология ва ускуналар ишлаши режимининг, уларда ишлаётган мутахассислар малакасининг, ишлатилаётган хом ашёнинг, назорат ва кузатув сифатининг ўзгариши (ўзгартирилиши) ва шу кабилар. Ўзгартирувчи ҳолатлар ҳам бўлиши мумкин, масалан материаллар, моддалар ва маҳсулотларнинг ёнғин хавфсизлигини кўпайтирувчи.
Корхонада ишлатилаётган ускуна билан боғлиқ бўлган ёнғин сабабини тадқиқот қилиш чоғида ёнғиннинг келиб чиқиш эҳтимолини ускунанинг илгариги носоз ҳолатлари, авариялар билан боғлаш керак бўлади, негаки кўпинча худди ушбу сабаблар бевосита ёки анча муддатдан сўнг ёнғин чиқишига сабаб бўлади.
Бироқ фақат ускунанинг носоз ҳолатигина эмас, балки гоҳида уни кейинчалик таъмирлаш ишлари ёнғин келиб чиқиш ҳолатини туғдириши ҳам мумкин.
Агар суриштирув жараёнида ёнғин участкасида ёнғингача бирор бир ёнғиндан хавфли ишлар амалга оширилганлиги ҳолати аниқланса, ҳатто бир қарашда хавфсиз бўлсада, унда бундай ишлар қандай ҳолатларда амалга оширилганлиги ва унинг амалга оширилиш техникаси синчковлик текширилиши зарур. Текширишдан эса асосий мақсад – ёнғин сабабини бутунлай очиш ёки бу тусмолни истисно қилиш.
Юқорида айтиб ўтилганлардан ташқари, ёнғин сабабини тадқиқот қилишда имкон берувчи ва шунинг учун ҳам объектда ёнғин келиб чиқиш ҳолатларини баҳолашда ҳисобга олиниши керак бўлган маълумотлар ва масалаларга қуйидагиларни ҳам киритиш мумкин:
- корхонада бажарилиши талаб қилинган ёнғин хавфсизлиги тадбирларини ва уларнинг бажарилганлиги даражасини ўрганиб чиқиш;
- ушбу объектда илгари содир этилган ёнғинларни ўрганиш;
- объектни қўриқлаш қандай ташкил қилинганлиги ҳолатини, шунингдек қўриқлаш хизматининг шахсий таркиби томонидан хизматни қандай олиб боришлари сифатини ва уни текшириш тизими ҳолатини;
- ёнғин хавфсизлиги хизматининг ташкил қилинганлиги ва унинг жанговар ҳолатини;
- ёнғин хавфсизлиги воситаларининг, сув манбаларининг, алоқа хабарловчи автоматика воситаларинингмавжудлиги, ҳолати ва етарли даражадалиги.
Айтиб ўтилган масалалар объектнинг ёнғин хавфсизлиги даражасини тавсифлаб беради ва шунингдек ёнғин чиқишидан олдин ёки бевосита ёнғин пайтидаги ҳолатни ҳам белгилаб беради. Гоҳида бу масалалар тергов томонидан у ёки бу шахсларнинг ҳаракатида (ҳаракатсизлигида)ги сабабий алоқанинг ёнғин сабаби ва унинг оқибатлари билан боғлиқлигини аниқлаш чоғида ёнғин-техник экспертизасининг махсус тадқиқот предметига айланиб қолади. Масалан, терговнинг ёнғин-техник экспертизаси олдига ечиш учун қўйган қуйидаги масалалар ҳам маълум: завод ёнғин хавфсизлиги хизмати шахсий таркибининг касбий тайёргарлиги қайси даражада; тактик нуқтаи назардан ёнғин завод ишчилари, ёнғин хавфсизлиги хизматчилари томонидан тўғри ўчирилганми; у ёнғин оқибатида етказилган моддий зарарнинг миқдорига ўз таъсирини қандай ўтказди; сув таъминоти манбалари, ўт ўчириш ва алоқа воситаларини тутишда қоидабузарликларга йўл қўйилганми, агар шундай бўлса, унда улар айнан нималардан иборат ва ёнғинни ўз вақтида аниқлаш ва ўчиришга қандай таъсир кўрсатди ва шу кабилар. Шунинг учун ёнғин сабаби эҳтимолига алоқадор бўлиши мумкин бўлган биринчи учта банддаги маълумотлар билан бир қаторда, кейинги икки банддаги маълумотлар ёнғинни суриштириш чоғида айрим махсус масалаларни ечишда зарур бўлиб қолиши мумкин.
Ёнғин бўлган жойда ёнғингача ҳосил бўлган ҳолатни, уларни ўрганишнинг кетма-кетлигини ва конкрет ҳолатдаги ишларни ташкил қилиш тартиби билан боғлиқ бўлган тадқиқот қилиниши керак бўлган саволлар рўйхати конкрет ҳолатларда ишнинг ҳолатларига кўра белгиланади.
Ёнғиннинг сабабини у чиққан ва ривожланган шарт-шароитлардан айри ҳолда ишончли ва муваффақиятли равишда аниқлаш мумкин эмас.
Ёнғингача бўлган ҳолат ҳақидаги аниқ маълумотларга эга бўлиш - ёнғинни суриштиришда ҳал қилувчи шартли омилдир.
