Ёнfин хавфсизлиги

Ёнғин-техник мутахассисининг мажбуриятлари ва ҳуқуқлари / 2; 6; 8/

Мутахассис жиноят иши юритилишида, жиноят процессининг иштирокчиси сифатида маълум ҳуқуқларга ва мажбуриятларга эга бўлиб, у ЎзР ЖПКнинг 70-моддасида батафсил баён қилинган.
Мутахассис қуйидаги ҳуқуқларга эгадир:
- ўзининг қандай мақсадда чақирилганлигини билиш;
- башарти тегишли билимларга эга бўлмаса, иш юритишда иштирок этишдан бош тортиш;
- ўзи иштирок этаётган процессуал ҳаракатларга оид иш материаллари билан танишиш;
- ўзи иштирок этаётган процессуал ҳаракатларга алоқадор арз ва мулоҳазалар билдириш;
- тергов ҳаракатлари ва суд муҳокамасида иштирок этаётган шахсларга суриштирувчининг, терговчининг, прокурор ва суднинг рухсати билан саволлар бериш;
- суриштирувчи, терговчи, прокурор ва суднинг ҳаракатлари устидан шикоятлар келтириш.
Унинг мажбуриятлари эса қуйидагича:
- суриштирувчи, терговчи, прокурор ва суднинг чақирувига биноан ҳозир бўлиши;
- тергов ҳаракатлари ва суд муҳокамасини юритишда далилларни топиш ва мустаҳкамлаш учун илмий-техника воситалари, махсус билим ва малакасидан фойдаланган ҳолда иштирок этиши;
- иш бўйича ҳақиқатни аниқлаш учун аҳамиятли бўлган ҳолатларга суриштирувчи, терговчи, прокурор ва суднинг эътиборини қаратиши;
- ўзи бажараётган ҳаракатлар бўйича тушунтиришлар бериши;
- жиноятнинг келиб чиқиш сабабларини, содир қилинишига имкон берган шароитларни аниқлаш ва уларни бартараф этиш чораларини ишлаб чиқишда суриштирувчига, терговчига, прокурорга ва судга ёрдам бериши;
- суриштирувчининг, терговчининг, прокурорнинг рухсатисиз суриштирув ва дастлабки тергов материалларини ошкор этмаслиги;
- ишнинг тергови ва суд мажлисида тартибга риоя этиши шарт.

59. 
    Ёнғин-техник мутахассисининг тергов кўздан кечиришида иштирок этиши / 2; 6; 8/
    

Тергов кўздан кечириши терговчи томонидан жиноят изларини ва бошқа ашёвий далилларни излаб топиш, қайд қилиш ва тадқиқ қилиш, шунингдек, воқеа ҳолатларини, иш учун аҳамиятга молик бўлган бошқа ҳолатларни бевосита тасаввур қилиш ва ўрганиш мақсадида турли объектларни кўздан кечиришдан иборат.
Ёнғин-техник мутахассиси тергов кўздан кечиришида иштирок этиш жараёнида терговчига қуйидаги масалалар бўйича ёрдам бериши мумкин:
-кўздан кечиришнинг энг тўғри тактикасини танлашда;
-жиноят излари ва бошқа ашёвий далилларни излаб топиш, қайд қилиш ва олиб қўйишда;
-уларни баённомада тўғри ёзишда (баён қилишда);
-воқеа содир этилган жойнинг чизма ва схемаларини чизишда.
Воқеа содир этилган жойни кўздан кечиришга тайёргарлик кўриш чоғида ёнғин-техник мутахассиси терговчининг таклифи билан ёнғин ҳақидаги хабарни ва кўздан кечириш тартибини маслаҳатлашиб олишда иштирок этади. У бошқа мутахассисларни ҳам жалб этиш лозимлиги, кўздан кечириш чоғида у ёки бу илмий-техника воситаларидан фойдаланиш кераклиги ҳақида ўз таклифларини бериши мумкин. У кўздан кечириш раҳбари томонидан тезкор гуруҳ аъзоларига бераётган йўриқномада ва шоҳидлар ва жабрланувчиларни сўроқ қилиш чоғида қатнашади, бунда олинган маълумотларни эса ёнғиннинг келиб чиқиши ва тарқалишига оид ҳолатларни ҳамда излар ва бошқа ашёвий далилларни излаб топиш имкониятларини аниқлашга қаратади. Агар кўздан кечиришга бошқа мутахассислар ҳам таклиф қилинган бўлса (суд врачи, криминалист, муҳандис-электрик, технолог ва бошқалар), унда ёнғин-техник мутахассиси улар билан алоқа ўрнатиб, биргаликда ҳаракат қилиш тартибини белгилаб олиши зарур.
Кўздан кечиришни амалга ошириш вақтида ёнғин-техник мутахассиси терговчига кўздан кечиришнинг кетма-кетлигини аниқлашда, изларни ва ашёвий далилларни излаб топиш усулларини белгилашда, бу ишларни амалга ошириш учун зарур илмий-техника воситаларини танлашда ёрдам беради. Мутахассис ўзининг махсус билимларига таянган ҳолда ёнғин бўлган жойдаги умумий ҳолатни қайд қилиш усуллари ва кетма-кетлигини белгилаш юзасидан, унинг алоҳида участкалари, аниқланган излар ва бошқа ашёвий далиллар юзасидан ўз фикр-мулоҳазасини билдиради. Ёнғин-техник мутахассиси терговчига зарур ўлчашлар, режа ва чизмалар тузишда ҳам ёрдам бериши мумкин. Ёнғин-техник мутахассисининг терговчига излар ва бошқа ашёвий далилларни излаб топиш, мустаҳкамлаш ва олиб қўйиш бўйича кўрсатган ёрдамининг барчаси унинг махсус билими доирасида турли маслаҳатлар бериш билан кузатилиши керак. У ўзининг фикрини аниқланган ашёвий далилларнинг бир-бирига боғлиқлиги ҳақида ҳам билдириб, шу билан бирга у терговчи томонидан содир этилган воқеанинг моҳияти ва ҳолатларини тушуниб етишига ҳам ёрдам берган бўлади. Масалан, ёниш чуқурлигига қараб мутахассис ёғоч конструкция ёки предметнинг қанча вақт давомида ёнганлигини айтиб бериши мумкин. Лекин унинг барча фикр-мулоҳазалари тезкор тавсифга эга бўлиб, баённомага киритилмайди.
Мутахассис терговчи бошчилигида ишлайди, бироқ бу унинг ашёвий далилларни излаб топиш бўйича ташаббус кўрсатишига халал бермаслиги керак.
Кўздан кечиришнинг якуний босқичида ёнғин-техник мутахассиси терговчига топилган ашёвий далилларни олиб қўйишда ва ўрашда ҳам ёрдам кўрсатади. Кўздан кечириш баённомасини тузиш вақтида у терговчига кўздан кечириш чоғида учраган ҳодиса жойининг баёнини, унинг алоҳида участкаларини, шунингдек излар ва ашёвий далилларга боғлиқ махсус техник атамаларнинг қандай ёзилиши бўйича ҳам маслаҳатлар беради.
Кўздан кечириш баённомасининг кириш қисмида ёнғин-техник мутахассисининг иштирок этганлиги ҳақида ҳам маълумот бўлиши шарт, шунингдек унинг фамилияси, исми-шарифи, иш жойи, лавозими, мутахассислиги ва иш стажи; баённоманинг ёзма (баён қилиш) қисмида эса – исботловчи далилларни излаб топиш бўйича мутахассиснинг қилган ҳаракатлари.
Кўздан кечиришнинг барча иштирокчилари сингари, ёнғин-техник мутахассиси ҳам терговчидан унинг кўздан кечириш жараёнида қилган нотўғри ҳаракатларига оид билдирган арз ва мулоҳазаларини баённомада махсус қайд қилишни талаб қилишга ҳақли. Кўздан кечириш баённомасига терговчи, холислар ва мутахассис ўз имзоларини қўйишади.
Амалиётда кўпгина ҳолларда терговчилар ёнғин-техник мутахассисига ҳодиса жойининг чизмасини миқёсга (масштабга) риоя қилган ҳолда чизишини ёки муҳим объектлар орасидаги масофаларни кўрсатган ҳолдаги чизмасини чизишни топширишади. Шунингдек, мутахассис терговчи томонидан унга фотожадвал тузишга ёрдам беришини ҳам сўраши мумкин.

60.