|
Takrorlash uchun savollar
1. KGES naporini yuzaga keltirishning qanday sxemalari mavjud?
2. KGES naporini yuzaga keltirishning to’g’onli sxemasi haqida ma’lumot
bering.
3. KGES naporini yuzaga keltirishning derivatsiyali sxemasi haqida
ma’lumot bering.
4. Uzanda joylashgan KGESlar qanday hollarda qo’laniladi?
5. To’g’on orti yoki yonida joylashgan KGESlarda napor qiymati qanday
diapazonda bo’lishi kerak?
6. Qanday KGESlarni erkin oqimli deb atashadi?
7. KGESlarning asosiy parametrlarini aytib bering
8. KGESning quvvati suv oqimining qanday parametrlariga bog’liq?
9. KGESning foydali ish koeffitsienti qanday aniqlanadi?
10. KGESning geometrik, to’la va hisobiy napori atamalariga tushuncha
bering.
11. KGESlarning derivatsion inshootlari tarkibiga qqanday inshootlar
kiradi?
12. Derivatsiya kanalining asosiy parametrlariga nimalar kiradi?
13. Derivatsiya kanali gidravlik hisobining asosiy maqsadi nimadan
iborat?
14. KGESlar tarkibidagi to’g’onlar turlarini aytib bering.
15. To’g’onlar turlari qanday talablar asosida tanlanadi?
16. To’g’onlarda suvning sizib chiqishining oldini olish uchun qanday ishlar
amalga oshiriladi?
BOB 4.ELEKTROENERGETIKA TARMOQLARI VA ULARDA KICHIK
GESLARNING ISH REJIMLARI
Ma’ruza № 10
Mavzu. Elektroenergetika tarmoqlarining ishlash mohiyati, energiya
yuklamasi grafiklari
Elektr energiyasini ishlab chiqarish va uni iste’molchilarga yetkazish jarayonini uch bosqichga bo’lish mumkin. Birinchi bosqich – elektr energiyasini ishlab chiqarish, bu ish elektr stantsiyalarda amalga oshiriladi, ikkinchi bosqich – elektr energiyasini kerakli manzillarga yetkazish, bu ish yuqori volg’tli sim o’tkazgich (liniya)lar yordamida bajariladi, uchinchi bosqich – elektr energiyasini iste’molchilarga kerakli parametrlarga mos xolda tarqatish, bu ish nimstantsiya (podstantsiya)lar orqali amalga oshiriladi. Yuqorida keltirilgan bosqichlar barchasi bir-biriga bog’liq va umumiy boshqaruv markazi orqali nazorat qilinadi va amalga oshiriladi. SHu sababli barcha elektr stantsiyalar, turidan qat’inazar, alohida ishlamaydi, ularning barchasi bir – biridagi ish rejimni hisobga olgan holda boshqariladi. Ularni boshqarish, ishlab chiqarilgan elektr
energiyasini iste’molchilarga tarqatish elektroenergetika tarmoqlari (EET) tomonidan amalga oshiriladi. Elektroenergetika tarmoqlari yuqori yoki past volg’tli elektr liniyalari va tarmoqlari bilan birlashtirilgan elektr stantsiyalar, podstantsiyalar, iste’molchilarni o’z ichiga olgan va umumiy markazlashgan boshqaruv tizimiga ega bo’lgan majmua hisoblanadi (4.1 – rasm).
Elektroenergetika tarmoqlari markaziy, mintaqaviy va lokal tarmoqlar kabi turlarga bo’linadi. Markaziy tarmoqlar bir nechta mintaqa iste’molchilariga xizmat ko’rsatadigan yirik EET hisoblanadi, mintaqaviy tarmoqlar ma’lum belgilangan mintaqalarga, lokal tarmoq esa bir guruh iste’molchilarga xizmat ko’rsatadilar. Ko’p hollarda ishonchli energiya ta’minotini ta’minlash uchun bir nechta markaziy tarmoqlar birlashib birlashgan yoki yagona EETini tashkil qiladi.
Zamonaviy EETlar yuqori texnologiyalarga ega bo’lgan, doimo rivojlanishdagi yuksak sun’iy kibernetik tizimdan iborat bo’lib, ular quyidagi quyidagi talablar asosida faoliyat ko’rsatadilar:
EETlarda energiya ishlab chiqarish va uni iste’mol qilishning
mutlaq qiymatlari mutanosib bo’lishi kerak, boshqacha qilib aytganda
ularning balansi (muvozanati) doimo saqlanishi kerak;
EETlar faoliyatini boshqarish yuqori darajada avtomatlashtirilgan
va kompg’yuterlashtirilan, ya’ni yuksak “intellektual” darajaga ega bo’lgan
tizimga ega bo’lishi kerak;
EETlarda barcha energetik resurslardan (an’anaviy va muqobil
turlaridan) foydalanish imkoni bo’lishi kerak;
EETlar barcha turdagi iste’molchilarni yetarli darajada har qanday energiya iste’moli sharoitlarida elektr energiyasi bilan ta’minlashi kerak;
EET ba’zi elektrostantsiyalar ishdan to’xtagan hollarda ham
to’xtovsiz energiya ta’minotini tashkil qilish imkoniga ega bo’lishi, ya’ni
zahira quvvatlarga ega bo’lishi kerak;
EETlarda elektr energiyasining parametrlari (quvvati, kuchlanish,
tok kuchi va chastotasi) talab darajasida ta’minlanishi kerak.
EET ish rejimi uning asosiy xujjati - sutkalik yuklama grafigi bilan belgilanadi. Sutkalik yuklama grafigi EET bir kecha kunduz davomida iste’molchilarga yetkazib beradigan energiyaning soatlar bo’yicha taqsimlanishini aks ettiradi (4.2 – rasm).
S utkalik yuklama grafigining ordinata o’qida barcha elektr stantsiyalar ishlab chiqaradigan elektr energiyasi quvvatining sutkadagi soatlar (abstsissa o’qidagi) bo’yicha o’zgarishi ko’rsatiladi. Quvvat qiymati uchta asosiy ko’rsatkich bilan ifodalandi: maksimal Nmax, minimal Nmin va o’rtacha No’rt qiymatlar. EET quvvatining grafik bo’yicha o’rtacha qiymatini quyidagi formula bilan aniqlashimiz mumkin.
bunda, N(t) – quvvat qiymatining vaqt bo’yicha o’zgarishi, dt – vaqtning o’zgarish qiymati, soat Energiya iste’molining sutka davomida o’zgarishi darajasi yuklama grafigining zichlik koeffitsienti bilan ifodalanadi
γ = No’rt /Nmax
γ qiymati iste’molchilarning energiyadan foydalanish rejimiga bog’liq bo’ladi, shaharda agar energiyahajmdor, kecha kunduz ishlaydigan sanoat korxonalari ko’proq bo’lsa bu qiymat 1,0 ga yaqinlashib boradi, aks holda 0,5 gacha tushishi mumkin. EET quvvatining sutka davomida tebranish amplitudasi grafikning notekislik koeffitsienti bilan ifoda etilishi mumkin
β = Nmin/ Nmax (4.3.)
Energotizimda sutka davomida ishlab chiqarilgan elektr energiyasining miqdori quyidagi formula bilan aniqlanadi.
E= 24*No’rt , kVt (MVt)·soat
Keyingi yillarda KGESlardan lokal EETlarda foydalanish keng rivojlanmoqda. Lokal EETlar ma’lum bir hududda joylashgan iste’molchilarni shu hududda ishlab chiqariladigan elektr energiyasi bilan ta’minlash uchun xizmat qiladi. Bunda tiklanuvchan energiya manbalaridan foydalanishga katta e’tibor beriladi. Lokal EETlarning afzalliklari shundan iboratki, ularda energiyani uzoq masofalarga uzatish shart bo’lmaganligi uchun energiya yo’qolishi kam bo’ladi, muqobil energiya manbalaridan keng foydalanganligi uchun yoqilg’i minimal miqdorda sarflanadi, ishlab chiqarilayotgan va iste’mol qilinayotgan energiya miqdorini bir – biriga optimal ravishda moslash imkoniyati oshadi. Lokal EETlar ba’zi hollarda yetishmagan energiyani olish yoki ortiqcha energiyani
sotish hamda yoqilg’ida ishlaydigan elektr stantsiyalari ishini rostlash uchun
markaziy EETga ham ulanishi mumkin (4.3 – rasm). Hozirgi paytda dunyoda markazlashmagan energotizim, mikrogrid, virtual elektrostantsiya, taqsimlangan energotizim nomlari bilan ataluvchi bir qator lokal EETlar ko’plab foyda bo’lmoqda.
Xalqaro energetika agentligining 2017 yilda chop etilgan World Economic Access Outlook 2017 nomli ma’ruzasida 2030 yilga borib rivojlanayotgan mamlakatlarda lokal EETlar salmog’i 30...40 % ni tashkil etishi bashorat qilingan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
