«energetika» kafedrasi «kichik gidroelektr stansiyalar» fanidan ma’ruzalar kursi namangan-2020

Ma’ruza № 8


Mavzu. KGESlarning derivatsion inshootlari

KGESlar derivatsion inshootlarining asosiy vazifasi KGES uchun zarur bo’lgan suv miqdorini ishonchli ravishda yetkazib berishni ta’minlashdir. KGESlarning derivatsion inshootlari tarkibiga quyidagilar kiradi: 1. Suv olish uchun zarur bo’lgan kichik naporni hosil qiladigan to’g’on;

2. Suv olish qurilmasi;
3. Derivatsiya kanali yoki quvuri.
Derivatsiya kanali nisbatan tekis va tuproqlari cho’kmaydigan trassalarda quriladi, agar trassa murakkab topografiyaga va geologik sharoitlarga ega bo’lsa, kanal o’rniga derivatsion quvurlar o’rnatiladi. Derivatsion quvurlar bosimli yoki bosimsiz rejimda ishlashi mumkin. Bosimsiz derivatsion quvurlardagi suv sathi suv manbaidagi suv sathi bilan bir xil bo’ladi va quvurning yuqori maksimal sathidan bir muncha pastda joylashadi. Mazkur quvurlarni suv manbaidagi suv sathi o’zgarishining uncha katta bo’lmagan qiymatlarida qo’llash maqsadga muvofiq. Bosimli quvurlar suv manbaidagi suv sathidan ancha past sathlarda yotqiziladi, natijada manbadagi napordan foydalanish imkoni to’g’iladi, bu esa o’z navbatida quvurda qo’shimcha inshootlar qurilishini, uning
mahkamligini oshirishni talab etadi. Derivatsiya kanali qurilishi quvurlarga nisbatan ancha arzon bo’lganligi uchun joy relg’efiga qarab aralash derivatsiya, ya’ni bir qismi kanal, ikkinchi qismi quvur bo’lgan derivatsion inshootlar ham bo’lishi mumkin (3.23 – rasm). GESlarning eng uzun derivatsion kanallari sifatida Farxod GESining (uzunligi 13,8 kilometr), Andijon GESining (uzunligi 12,8 kilometr) derivatsion kanallarini keltirish mumkin. Kanallar nishabligi bir xil, lekin joy past balandligi har xil bo’lganligi uchun kanal ba’zi joylarda qazilma shaklida, ba’zi joylarda ko’tarma shaklida, bazi joylarda bir qismi qazilma, qolgan qismi ko’tarma




3.23 – rasm. Aralash derivatsiyali KGES sxemasi
1 – suv havzasi; 2 – derivatsiya kanali; 3 – bosim havzasi; 4 – derivatsiya quvuri; 5 –suv tarqatuvchi inshoot; 6 – turbina quvurlari; 7 – KGES binosi; 8 – suv tashlash kanali. shaklida bo’lishi mumkin (3.24 – rasm). Qazilma kanallar ancha mustaxkam, ularni qurish uncha murakkab emas, kam xarajat sarf bo’ladi, ko’tarma
kanallar katta miqdorda tuproq ishlarini bajarishni talab qiladi, bundan