«energetika» kafedrasi «kichik gidroelektr stansiyalar» fanidan ma’ruzalar kursi namangan-2020

3.8 – rasm. To’g’on tarkibida joylashgan KGES sxemasi
1 – yuqori bg’ef; 2 – suv darvozasi; 3 – transformator; 4 – generator; 5 – gidroturbina.
34 Misol sifatida shunday GESlardan biri Tuyamuyin GESini
k eltirish mumkin (3.9 – rasm).


3.9 – rasm. Tuyamuyin gidroelektr stantsiyasi


Derivatsiyali KGES sxemasi asosan tog’li va tog’oldi hududlarda joylashgan, katta nishablikka ega bo’lgan suv manbalarida qo’llaniladi. Suv manbaining tanlangan joyida nisbatan kichik to’g’on quriladi va kichik hajmli suv havzasi yuzaga keladi (3.10 – rasm). Havzadagi suv manbaning tabiiy uzani bo’yicha ham va maxsus qurilgan derivatsiya kanaliga ham berilishi mumkin. Derivatsiya kanalining nishabligi suv manbai nishabligiga nisbatan ancha kichik va mana shu farq GES naporini tashkil qiladi. Derivatsiya kanali suvni bosim havzasiga, undan esa quvurlar orqali turbinalarga yetkazib beradi. GESdan oqib chiqqan suv manbaga yoki biron bir kanalga berilishi mumkin. Derivatsion sxemali GESlarning napori juda katta qiymatlarga ega bo’lishi mumkin. Masalan, Avstriyadagi Rayssek GESining napori 1767 metrni, Kolumbiyadagi Bogota GESining napori 2000 metrni tashkil etadi.

3.10 – rasm. Derivatsiyali KGES sxemasi

1 – suv manbai; 2 – to’g’on; 3 – derivatsiya kanali; 4 – turbina quvuri; 5 – KGES binosi; 6 –
energiya iste’molchisi.

Suv omboridagi mavjud suv naporidan foydalanish maqsadida, hamda derivatsiya kanali qurilishi uchun murakkab bo’lgan sharoitlarda suvni KGESga yetkazib berish uzun bosimli quvurlar yoki tunnellardan foydalaniladi (3.11 – rasm). Bunday quvurlarda, ularning burilish joylarida suv oqimining gidravlik zarbasining kuchini kamaytirish uchun bosim tenglovchi rezervuarlardan foydalaniladi. Bosimli derivatsion quvurlar yoki tunnellar juda uzun bo’lishi

mumkin. Masalan, Gruziyadagi Inguri GESining derivatsion tunneli uzunligi 15,3 km, diametri 9,5 metrni, Norvegiyadagi Vinstra GESining tunneli uzunligi 23,6 km, diametri 6,0 metrni tashkil etadi. Ba’zi derivatsiyali GES sxemalarida yuqori bg’efda bir kunlik zarur suv hajmiga ega bo’lgan suv ombori ham quriladi, bundan asosiy maqsad ishlab chiqariladigan elektr energiyasini iste’molga aniq moslashni ta’minlashdir. SHunday derivatsiyali GESlardan birining sxemasi
Rossiyadagi Ezmina GESi misolida 3.12 – rasmda berilgan. Mazkur GESga suv uzunligi 7800 metr bo’lgan bosimsiz tunnel orqali yetkazib beriladi Sutkalik suv rostlash omborining hajmi 352 ming m3 ni tashkil etadi.