«energetika» fakulteti

2. Saqlagichlar bilan ximoya
a) Saqlagichlar va ularni tanlash.
Saqlagichlar bilan ximoyani ko`rib chiqamiz. Eruvchan saqlagichlar patron va uning ichidagi eruvchan qo`yilmadan iborat. Eruvchan kiritma qo`rg`oshin va uning qotishmalaridan yoki ingichka mis simdan qilinadi. 1-xolda inertsion saqlagich, 2-xolda inertsiyasiz saqlagich bo`ladi.
Saqlagichlar ajralmaydigan (nerazbornqy) va ajraladigan (razbornqy) bo`lib, tegishli ravishda PN va PR bilan belgilanadi. NPN turidagi saqlagichda kvarts qumi to`lg`azilgan, bu qum qo`yilma eriganda yoyni tezroq o`chirishga xizmat qiladi.
Saqlagichlarni tanlashni ko`rib chiqamiz.
Tanlash uchta shart bo`yicha kataloglardan tanlanadi.
1-shart. Saqlagichning va eruvchan qo`yilmaning nominal toklari I<sub>n</sub> va I<sub>v</sub> zanjirning xisoblangan tokidan kichik bo`lmasligi kerak:
I_n  I_x va I_v  I_x (16.1)
2-shart. Dvigatel ishga tushiralayotgan paytda yoki texnologik yuklamaning maksimal qiymatida eruvchan qo`yilma ortiqcha qizib ketmasligi, yuzasini oksidlanmasligi va keraksiz o`chib qolmasligi uchun, uni o`ta yuklanish vaqtida erita oladigan tokning 50 % idan ortiq bo`lgan I_ekiyu toki bilan yuklash mumkin emas. Buni quyidagicha formula bilan ifodalash mumkin :
I_â  (16.2)
bu yerda K = 2,5 - normal yurgizish sharoitida qabul qilinadi; K = 1.6  2 - og`ir yurgizish shartlari mavjud bo`lsa xamda yurgizishlar soni ko`p bo`lsa yoki dvigatel tezlanishi 2 sekunddan ortiq bo`lsa (kranlar va inertsiya momenti katta mexanizmlarning dvigatellari) olinadi.
3-shart. Eruvchan qo`yilmalarni selektiv(tanlab) ishlashi bo`yicha, saqlagichlarning vaqt-tok xarakteristikasi t = f (I) dan foydalanib tanlash.
180250% li o`ta yuklanishda NPN va NPR saqlagichlari uchun RP ga kirishdagi saqlagich toki I_v1 va RP dan ketuvchi liniyadagi saqlagich, toki I_v2 ning orasidagi farq toklar shkalasidagi 1 pog`ona bo`lsa, selektivlik ta’minlanadi.
NPN saqlagichlari bilan ximoyalashda I_k/I_v2 nisbatining turli qiymatlarida selektiv ishlashni ta’minlovchi. I_v1/I_v2 nisbat qiymatlari quyida keltirilgan:
I_k / I_v2  ........... 50 100 200
I_v / I_v2 .......... 2.0 2.5 3.3
bu yerda I_k - RP dan ketuvchi liniyadagi qisqa tutashuv toki, A.
Ketma-ket ulangan PN-2 saqlagichlari eruvchan qo`yilmalarining selektivlikni ta’minlovchi toklari quyidagi 16.1 - jadvalda keltirilgan.

22.1 - jadval. Selektivlikni ta’minlash

Kichik Iv2	Katta tokning Ik/Iv2 nisbatga bog`liq qiymati, A
tokning qiymati, A	10	20	50	100 va undan ortiq
30 40 50 60 80 100 120 150 200 250 300 400	40 50 60 80 100 120 150 200 250 300 400 500	50 60 80 100 120 120 150 250 250 300 400 600	80 100 120 120 120 150 250 250 300 400 600 -	120 120 120 120 150 150 250 250 300 600 - -

Jadvaldagi I_k - ximoyalanuvchi liniya boshidagi qisqa tutashuv toki, A. Saqlagichlar eng katta o`chirish qobiliyati bilan xam xarakterlanadi. NPN va NPR saqlagichlari tokni cheklash xususiyatiga ega. Ular qisqa tutashuv toklarining nominal tokka nisbati katta bo`lganda, q.t. tokini eng katta qiymatiga erishmasdanoq, uzib qo`yadilar. Agar eruvchan saqlagichlarni aniq tanlansa, ularning yuqori o`chirish qobiliyati ishonchli ishlashini ta’minlaydi.

4.