«energetika» fakulteti

2.Kuch va yoritish elektr ishlatuvchilarini ta’minlash sxemalari.
Ma’lumki, kuch yuklamalari - kuch EI lari tomonidan xosil qilinadi. Bularga elektr dvigatellari, pechlar, payvandlash mashinalari va boshqalar kiradi.
Kuch va yoritish EI larining ta’minlash sxemasi kuch EI larining ish rejimiga va kuchlanishi qiymatiga bog`liq.
Ma’lumki, yoritish asboblari uchun 220 V kuchlanish talab qilinadi.
Quvvati 200 kVt (400 kVt) gacha bo`lgan EI lar uchun 380 V yoki 660 V kuchlanishlar ishlatiladi.
Ish rejimi va kuchlanishga bog`liq xolda kuch va yoritish elektr ishlatuvchilarining birgalikda ta’minlash va aloxida ta’minlash sxemalari ishlatiladi.
Birgalikda ta’minlashda kuch EI lari va yoritish sistemsi uchun bitta umumiy transformator ishlatiladi. Aloxida ta’minlash sxemasida kuch va yoritish uchun aloxida (2ta) transformatorlar ishlatiladi.
ETS ni loyixalashda quyidagi kuchlanish variantlari bo`lishi mumkin :
a). Aloxida ta’minlashda :
1. Kuch EIlari uchun 380 V, yoritishga 380/220 V.
2. Kuch EIlari uchun 660 V, yoritish uchun 380/220 V.
b). Birgalikda ta’minlashda :
1. Kuch va yoritish EI lari uchun 380/220 V.
2. Kuch EI larining bir qismi uchun 660V, kuch EI larining qolgan qismi va yoritish uchun 660/380/220 V.
Aloxida ta’minlash sxemasi tez o`zgaruvchan ish rejimli EI lar mavjud bo`lsa ishlatilishi mumkin. Ma’lumki, bunday EI larga elektr payvandlash, shtampovka mashinalari va presslar xamda tez - tez yurgizib - o`chirilib turiladigan katta quvvatli (80100 kVtdan ortiq quvvatli) dvigatellar kiradi. Bunday EI lar o`z ishlari davomida kuchlanish tebranishlari xosil qilib, yoritish tizimi ishiga salbiy ta’sir qiladi.
Davlat standarti bo`yicha, agar kuchlanish tebranishi qiymati 1.5 % dan ortmasa, tebranishlar soni cheklanmaydi. Agar >1.5 % bo`lsa, soatiga yo`l qo`yiladigan tebranishlar soni n quyidagicha topiladi :
n = (14.3)
masalan, U = 4 % bo`lgan tebranishlarning soni n = 2 taga yo`l quyiladi. Kuchlanish tebranishi qiymati tsex transformatori va shu tebranishni xosil qiluvchi tez o`zgaruvchan ish rejimli EI quvvatilari nisbatiga bog`liq. Masalan, transformator quvvatining 10 % gi teng quvvatli dvigatel ishlaganda, soatiga 2 ta tebranishga yo`l qo`yiladi. Agar bitta payvandlash mashinasining quvvati transformator quvvatining 15% gacha bo`lsa, birgalikda ta’minlash mumkin. Ammo, bunday mashinalardan bir nechta bo`lsa, ularning tebranishlari ustma-ust tushishi mumkin bo`lgani uchun, birgalikda ta’minlash mumkin emas.