Endokrin tizimning yoshga oid fiziologiyasi va gigiyenasi

QALQONSIMON BEZ YONIDAGI, YA'NI PARATIREOID BEZLAR

Odamda to'rtta paratireoid bez bo'ladi, ularning ikkitasi qalqonsimon bezning orqa yuzasida joylashgan bo'lsa, ikkitasi pastki qutbi yonidan, ba'zan esa bez to'qimasining o'zidan joy oladi. To'rttala paratireoid bezning umuniy massasi atigi taxminan 100 mg ni tashkil etadi.

Bu bezlar organizmdagi kalsiy va fosfor miqdorini idora etishda muhim omil boimish paratgormon ishlab chiqaradi.

 

  BO'QOQ BEZI 

Bo'qoq bezi yoki ayrisimon bez to'sh suyagi orqasida joylashgan. Yuqori tomonda u traxeyaga taqalib tursa, pastda aortaga taqalib turadi. Bu bez limfoid hujayralari va Gassal tanachalari degan alohida tuzilmalari mo'1-ko'l bo'lishi bilan ajralib turadi.

Bo'qoq bezi funksiyasi yetarlicha o'rganilgan emas. Shu bez faoliya-ti bilan organizmning yoshi o'rtasida muayyan o'zaro bog'lanish borligi ma'lum. Bezning absolut massasi chaqaloqlarda 13 g ni tashkil etadi. Bola o'sadigan davrda — 6 yoshdan to 16 yoshga borguncha bez massasi hammadan ko'p ortadi — 25—27 g ga yetadi. Keyinchalik bez massasi kichrayib boradi va katta yoshli odamlarda talaygina qismi yog' to'qima-siga aylanib ketadi.

 ME'DA OSTI BEZI 

Me'da osti bezi aralash bezlarga kiradi. Unda hazm fermentlariga ega shira hosil bo'lishi bilan bir qatorda bevosita qonga o'tib turadigan gormonlar ham ishlanib chiqadi.

Me'da osti bezi gormonlari Langergans orolchalari deb ataladigan alohida hujayralar guruhlarida hosil bo'ladi. Bu orolchalar bez bo'lakchalarining bag'rida to'p-to'p boiib yotadigan poligonal hujay-ralardan iborat. Gistologik preparatlarda bez hujayralari yaxshi bo'yala-digan tashqi sekretor to'qima fonida och pushti rangda bo'ladi.

Hayvonlarda me'da osti bezini olib tashlash 15—20 kundan keyin ularning o'lib qolishiga sabab bo'ladi. Bez olib tashlanganidan keyin 5—6 soat o'tishi bilanoq qondagi qand miqdori keskin ko'payib, u siydik bilan birga chiqa boshlaydi; hayvon juda ko'p suv ichadi, ozib-to'zadi va o'lfb qoladi.

Me'da osti bezida bir nechta gormonlar: insulin, glukagon, lipoka-in ishlanib chiqadi. Bez ekstraktlarida yana ikkita gormon: vagotonin va sentropinen topilgan.