«endokrin tizimi anatomiyasi» (O'quv-uslubiy qo'llanma 1- kurs talabalari uchun) Toshkent– 2021

Rasm.4. Buyrakustibezi bezining old tomonidan kurinishi

ko'krak umurtqasi sohasida yog' qavat ichida joylashgan. Shu bilan bir qatorda bezlarni buyrakni o'rovchi parda - fascia renalis o'rab turadi. O'ng buyrak usti bezi jigarning orqa yuzasiga tegib turadi va qorin parda bilan o'ralmaydi. O'ng tomondan V. cava inferior bilan chegaralanadi. Chap buyrak usti bezining oldingi yuzasini qorin pardaning vistseral qavati o'rab turadi. Bez oshqozonning kardial qismiga, taloqga, oldingi yuzasining kaudal qismi oshqozon osti bezining dumiga tegib turadi. Buyrak usti bezi tuzilishi va vazifasi jihatdan murakkab a'zo bo'lib, organizmning hayoti va faoliyati uchun katta ahamiyatga ega. Bezning po'stloq qismida 40 dan ortiq kortikosteroid garmonlar ishlab chiqarilishi aniqlangan. Garmonlarning umumiy ta'sirining xususiyatlari. Organizmda oqsil, yog' va uglevodlar almashinuvini boshqaradi. Organizmda mineral tuzlar almashinuvini boshqarib turadi. Organizmda bo'ladigan yallig'lanish jarayonlarini oldini oladi va unga qarshi kurashadi (gidrokortizon). Mushaklar ishi paytida to'qimalarga va qonga ishlab chiqariladigan toksinlarni neytrallaydi. Bezning miya qismida ishlab chiqariladigan adrenalin garmoni ta'sirining xususiyatlari. Glikogenni parchalanishini kuchaytirib, jigardagi va mushaklardagi glikogen zahirasini kamaytiradi. Yurakning ish faoliyatini tezlatadi. Teri va ichki a'zolardagi arteriolalarni toraytirib arterial bosimni oshiradi. Oshqozon va ichaklar devoridagi silliq mushaklarning ishiga ta'sir etib, ularning ish faoliyatini susaytiradi. Bronxlardagi mushaklarning tonusini bo'shashtiradi va bronxlar yo'llarini kengaytirishga olib keladi. Ko'z qorachig'ini kengaytiradi. Teridagi silliq mushaklarni qisqartirib uni bujmaytiradi. Ko'ndalang targ'il mushaklarning ish faoliyatini oshiradi. Nerv oxirlaridagi retseptorlarning qo'zg'alishini kuchaytiradi.