«endokrin tizimi anatomiyasi» (O'quv-uslubiy qo'llanma 1- kurs talabalari uchun) Toshkent– 2021

Buyrak usti bezi.

Buyrak usti bezi Glandula suprarenalis - juft, uncha katta bo'lmagan yassi shakldagi a'zo. O'ng buyrak usti bezi uchburchaksimon shaklda bo'lsa, chapdagisi esa yarimoysimon shaklda bo'ladi (Rasm.4). Bezni uchta yuzasi: oldingi - facies anterior, botiq bo'lib, undan - vena centralis chiqadi. Orqa yuzasi - facies posterior diafragmaning bel qismiga (pars lumbalis) yumshoq biriktiruvchi to'qima orqali birikib turadi. Pastki yuzasi - facies inferior (renalis) buyrakning yuqori uchi bilan birikib turadi. Buyrak usti bezining yuzalari medial va yuqori chetlari - margo medialis et superior bilan chegaralanadi. O'ng buyrak usti bezining yuqori qirrasi uchliroq bo'lib, uchi - apex suprarenalis ni hosil qiladi. Buyrak usti bezlari yupqa biriktiruvchi to'qimali parda bila o'ralgan. Buyrak usti bezi tashqi - po'stloq va ichki – mag'iz moddasidan tuzilgan. Po'stloq qismi - substantia corticalis sarg'ish rangli, mag'iz qismiga nisbatan ancha kattaroq. Bez po'stlog'i uch qavatga: tashqi, o'rta va ichki qavatlarga bo'linadi. Tashqi qavati - koptokchalar zonasi - zona glomerulosa, yumaloqlashgan shakldagi hujayralar yig'indisidan iborat. Bevosita tashqi qatlami tagida ancha katta, radial joylashgan silindrsimon hujayralar yotadi. Bu qavatni o'rta tutamli qavat - zona fasciculata deb ataladi. Mag'iz moddasi bilan chegara hosil qilib joylashgan, yupqa biriktiruvchi to'qima vositasida to'r hosil qilgan, to'rsimon qavat - zona reticulata deyiladi. Yuqorida ko'rsatilgan po'stloq moddasidagi tashqi - koptokchali va ichki to'rsimon qavatlarda yog'simon kiritmalar bo'lib, ular shu joyda ishlab chiqariladigan sekret turini ifodalaydi. Tutamli qavatda esa qizg'ish va sarg'ish rangdagi pigmentlarni ko'rish mumkin. Buyrak usti bezining mag'iz moddasi - substantia medullari (paraganglion suprarenalis) buyrak usti paragangliyalaridan tuzilgan. Mag'iz moddasi bezning uchdan bir qismini tashkil qiladi va po'stloq moddasidan qoramtirroq rangga ega ekanligi bilan ajralib turadi. Topografiyasi. Buyrak usti bezlari buyraklarning yuqori uchi va qisman medial qirg'og'iga biriktiruvchi to'qima vositasida birikkan bo'ladi. IX