Электротехниканинг фанининг таърифи ва ахамияти

1.9.Контур токлари усули. 
Бу бир неча контурли ва бир неча электр энергияси манбаига эга 
бўлган мураккаб электр занжирларини ҳисоблашнинг кенг тарқалган 
усулидир. Усул асосида Кирхгоф қонунлари ва иккита фараз ѐтади: ҳар 

---

23 
бир контурда бир-бирига боғлиқ бўлмаган контур токлари деб 
аталадиган ҳисоблаш токлари оқади, ҳар бир тармоқнинг токи эса шу 
тармоқ орқали оқиб ўтувчи контур токларининг алгебраик йиғиндисига 
тенг. 
Ушбу фаразлар қўлланилганида, схемани ҳисоблаш учун фақат 
Кирхгофнинг иккинчи қонуни бўйича контур токлари учун 
тенгламалар тузиш етарли, чунки контур токлари учун биринчи қонун 
қабул қилинган фаразлар сабабидан бажарилади (контур токи 
тармоқларининг бирида тугунга кирувчи, бошқа тармоқда эса шу 
тугундан чиқувчи бўлади).
Натижада, Кирхгоф қонунларини бевосита қўлланилганда ҳосил 
қилинадиган в та тенглама ўрнига в – ( у –1)  та тенглама тузиш етарли 
бўлади. Бу ҳол ҳисоблашни анча соддалаштиради. 1-расмда келтирилган 
схема мисолида ҳисоблаш усулини тушунтирамиз. Бу схема учун в – (у 
– 1)=3. Контур токлари усули бўйича ҳисоблаш учун мураккаб занжир 
схемаси энг қисқа йўллар бўйича алоҳида мустақил контурларга – 
ячейкаларга (I,II,III) бўлиб чиқилади.
1-расм 

---

24 
Мустақил контурларнинг токлари
, 
билан 
белгиланган. Контур токлари йўналишларини ихтиѐрий равишда танлаб 
олиш мумкин, лекин кейинги формулалар ва ҳисоблашларнинг бир хил 
кўринишда бўлиши учун контур токлари йўналишини контурни 
айланиб чиқиш йўналиши билан бир хил қилиб олиш керак (агар 
мумкин бўлса). Ушбу ҳолда соат стрелкасининг айланиш йўналиши 
билан бир хил қилиб олиш керак. Контур токлари учун 
Кирхгофнинг иккинчи қонуни бўйича тенгламалар тузамиз. 
 
Контурни айланиб чиқиш йўналиши шу контурдаги ток йўналиши 
билан бир хил бўлгани учун, бу токдан ҳосил бўлган кучланиш 
пасайиши мусбат ишора билан ѐзилади. Умумий тармоқларда қўшни 
тармоқ токи контур токига қарама-қарши йўналган бўлгани учун қўшни 
контур токидан ҳосил бўлган кучланиш пасайиши манфий ишора билан 
ѐзилади. 
Юқоридаги тенгламаларни биргаликда ечиб, контур токлари
топилади. Тармоқларнинг токлари контур токларининг 
алебраик йиғиндисига тенг. Алгебраик қўшиш пайтида контур 
токларининг ишоралари қуйидаги қоида асосида топилади: агар контур 
токининг йўналиши тармоқ токининг йўналиши билан бир хил бўлса, у 
мусбат ишора билан ѐзилади, агар қарама-қарши бўлса минус ишора 
билан ѐзилади. 
Тармоқ токлари: 
;
;
;
;
=

---

25