Электротехника фанида трансформатлар ва уларнинг уланиш гуруҳини аниқлашни ўргатишда янги ўқув усулларидан фойдаланиш

Ulash shunurlarining asosiy ma`lumotlari 

Shnur 

markasi 

Nomi 

Qo`llanish sohasi 

ShBVG 

Plastmassa 

(polivinilxlorid) 

izolyatsiyali 

parallel 

simli 

egiluvchan shnur 

Stolga,  devorga  va  polga 

o`rnatiladigan  lampalarda 

ventilyator,  choynak  va 

boshqa priborlarda 

ShBVVP 

Plastmassa 

qobiqli 

plastmassa 

izolyatsiyali,  yassi  parallel  simli 

egiluvchan shnur 

Shuning o`zi 

ShBRO 

Kalava  ip  o`rab  qoplangan,  rezina 

izolyatsiyali, 

simlari 

eshilgan 

egiluvchan shnur 

Shuning o`zi 

 

 Kvartira  elektr  liniyasini  o`tkazish  o`chun  avval  tegishli  talablarga  javob 

beradigan simlarni tanlash, ulardan ba`zilari tug`risida o`quvchilar bilan gaplashib 

olish  krak.  Masalan,  xavsiz  ishlatish  o`chun  pishiqligi,  yong`in  chiqishi  jihatidan 

xavfsizligi,  katta    nagruzkaga  bardosh  bera  olishi,  iloyatsiyasining  chidamliligi, 

estetikligi va boshqalar to`g`risida gapriladi. 

Tanlangan  simlar  qo`yilgan talablarga  javob berish  uchun  ularning  asosiy 

xarakteristikalarini  bilish  kerak.  Agar  simning  markasi  ma`lum  bo`lsa,  o`nga  

xarakteristika  berish  mumkin.  Simlar,  odatda,  harflar  va  raqamlar  bilan 

---

 

 

46 

markalanadi.  Harflar  bilan  sim  va  izolyatsiya  materiali  tomirlar  soni  belgilanadi; 

Sh-shnur,  B-ro`zg`orbop,  P-yassi,  V  –  plastmassa  izolyatsiyali,  R-rezina 

izolyatsiyali, G-egiluvchan  (gibkiy), O-to`qilgan o`rama, A-alyuminiy simli. 

Raqamlar esa sim uchun mo`ljallangan ko`chlanishni ko`rsatadi.  Masalan, 

APR  –  500  markasi  simning  alyuminiy  tomiri,  rezina  izolyatsiyali  500  V  gacha 

ko`chlanishga mo`ljallanganligini bildiradi. 

Har  bir  konkret  holda  simlarning  xarakteristikasini  bilish  o`chun 

elektromontyor  spravochnigidan  foydalaniladi.  Undan  qanday  foydalanish 

kerakligini o`quvchilarga ko`rsatish zarur. 

Simlar  haqida  ma`lumotlarga  ega  bo`lgach,  o`quvchilar  ularni    ulashga 

kirishishlari  mumkin,  biroq  bunda  avvol  o`quvchilarni  elektr  montaj  asboblari 

bilan  tanishtirib  chiqish  kerak.  Montaj  asboblari  bilan  tanishtirishni  o`qituvchi 

suhbat  yo`li  bilan  amalga  oshiradi.  O`qituvchi  asboblar  naboridan  o`tkir  jag`li 

ombirni  olib,  o`quvchilarga  uni  o`z  naborlaridan  topishlarini  so`raydi.  Ularning 

e`tiborini  omburning  kesuvchi  qurallari  o`tkirlanganiga  jalb  qiladi.  Bu  asbob 

simlarni  qirqish  (kesib  olish)  va  ulardan  izolyatsiyani  ajratib  olish  uchun  xizmat 

qilishni aytadi. Omburdan foydalanish usullarini ko`rsatib beradi. Xudi shu tarzda 

o`quvchilarni  yassi  jag`li  ombir,  dumolaq  jag`li  ombir,  passtajlar  qisqichlar  va 

montaj qilishda zarur bo`ladigan boshqa asboblar bilan tanishtiradi. 

O`qituvchi  suhbat  davomida  o`quvchilar  diqqatini  hamma  asboblarning 

dastasiga  izolyatsiya  qoplaganligiga  qaratadi.  So`ngra  «nima  sababdan  elektr 

---

 

 

47 

montaj  asboblarining  dastasiga  rezina  yoki  plastmassa  nayga  kiygiziladi?»  degan 

savolni beradi. 

Nihoyat,  simlarni  montaj  qilishga  tayyorlash  ishlari  boshlanadi.Ko`pgina 

tadqiqotlar  natijasida  shu  narsa  aniqlanganki,  xona  va  jihozlarni  pardozlashda 

to`g`ri rang tanlash yo`li bilan yaxshi kayfiyat uchun sharoit yaratish mumkin ekan 

yaxshi jihozlangan va dad bilan bezatilgan ustaxonada ishlash o`smirlarda mehnat 

madaniyatini  tarbiyalash  va  ularni  estetik  jihatdan  tarbiyalashga  qulay  sharoitlar 

yaratiladi. 

O`quvchilarning ustaxonalardagi mehnat xavfsizligi qoydalarni amal   

qilishda quydagilarni xisobatga olib borish zarur. 

- Ushbu qoidalarga muvofiq, mehnat ta`limi o`qituvchilari va to`g`arak   

rahbarlari 

-  Mashg`ulotlarni  sog`lom  va  xavfsiz  sharoitda  o`tkazishga  qaratilgan 

barcha   

zarur chora – tadbirlarni ko`rishga; 

- Mehnat xavfsizligi va ishlab chiqarish sanitariyasiga doir amaldagi   

qoida hamda instruktsiyalarning bajarilishini ta`minlashga; 

- Tegishli uskunalar va mehnat xavfsizligiga doir qoida hamda   

normalarda ko`zda tutilgan boshqa shart – sharoitlar mavjud bo`lganda   

amaliy ishlar o`tkazishga; 

- Ish o`rinlari, uskunalar, priborlar, asboblarning xavfsiz ahvolda   

bo`lishini va xonalarning ahvoli sanitariya talablariga javob beradigan   

---

 

 

48 

darajada bo`lishini ta`minlashga; 

- O`quvchilarga mehnat xavfsizligidan instruktaj berishga va bu haqda   

jurnalga rasmiylashtirib yozib qo`yishga; 

- Instruktaj o`tkazganligi to`g`risida quydagi formada yozib borishga;