Электроника ва автоматика факультетининг «Радиотехника ва касб таълими» кафедрасида 5522000 – Радиотехника ва 5140900 – Касб таълими ихтисосида таълим олувчи талабалар учун «аналог электрон šурилмалар схемотехникаси»

6.2. О‘lchash texnikasining hozirgi kundagi holati va rivojlanish istiqbollari

О‘lchash texnikasi fundamental ilmiy izlanishlarga bevosita bog‘langan bо‘lib, tabiiy fanlarning eng yaxshi yutuqlarini о‘zida mujassamlashtirgan. Bu esa unga ulkan imkoniyatlar va rivojlanish istiqbollarini yaratish bilan bir qator muammolarni keltirib chiqardi. Birinchi navbatda quyidagilarni aytib о‘tish lozim:

• 
  о‘lchashlar birliligini ta’minlash muammosi;
  
• 
  umumiy о‘lchashlar nazariyasining rivojlanishi;
  
• 
  yangi fizikaviy usullar va har xil hisoblash qurilmalariga asoslangan о‘lchash amallarini soddalashtirib, bir vaqtning о‘zida ularning samaradorligini oshirish;
  
• 
  yangi analiz va sintez usullariga asoslangan, tavsiflari oldindan aytiladigan о‘lchash vositalarini ishlab chiqarishni tezlashtirish;
  
• 
  loyihalashni avtomatlashtirish;
  
• 
  ishlab chiqarishni texnologik tayyorlashga asoslangan yangi о‘lchash vositalarini yaratish va tadbiq qilish.
  

Yuqorida qayd etilgan jarayonlar garchand muhim va keng bо‘lsa ham, alohida olingan aspektlarini, shu bilan birga behisob izlanishlar, tekshirishlarni, xususiy usullarni hamda о‘lchash tartiblarini kо‘rib chiquvchi bir qator о‘lchash nazariyalari mavjud. Ular bu jarayonning alohida bо‘lsa ham, yetarli darajada farqli va har xil aspektlarini qaraydi. Xususiy usul va о‘lchash prinsiplarini ichida quyidagilarni eslatamiz:

• 
  о‘lchash qurilmalarining aniqlilik nazariyasi;
  
• 
  statistik о‘lchashlar nazariyasi;
  
• 
  о‘lchash о‘zgartkichlarining umumiy energetik nazariyasi;
  
• 
  о‘lchashning informatsion nazariyasi;
  
• 
  dinamik о‘lchashlar nazariyasi;
  
• 
  о‘lchash qurilmalarining invariantlik nazariyasi;
  
• 
  о‘lchashlarning algoritmik nazariyasi;
  
• 
  о‘lchash vositalarining moslashuv nazariyasi.
  

О‘lchashlar aniqligi nazariyasi asosida о‘lchash natijalarining xatoliklarini baholash va tekshirish usuli yotadi.

Esingizda bо‘lsa kerak, “xatolik” deganda о‘lchash amalida olingan natija qiymatining о‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymatidan tafovuti tushuniladi.

Aniqlik nazariyasining tub ma’nosini xatolik va uning tashkil etuvchilarini baholash, xatoliklar hosil bо‘lishining manba va sabablarini aniqlash hamda xatoliklarni kamaytirish usullari tashkil etadi.

Zamonaviy о‘lchash texnikasi xalk xо‘jaligining hamma sohasi bilan yagona bog‘lamda rivojlanib bormoqda. Ilmiy-texnik taraqqiyotni ta’minlashda uning roli juda kattadir. Shu sababdan olimlar va muhandis-asbobsozlar oldida turgan muhim vazifalardan biri ilmiy texnik taraqqiyot yо‘lida ortda qolmaslik, bu taraqqiyot yо‘lidagi tо‘siq bо‘lmasdan, aksincha, uni olg‘a siljituvchi qudratli omil bо‘lishdir! Albatta bu oson emas.

Bizning oldimizda juda kо‘p, о‘ta murakkab, hal qilinishi lozim bо‘lgan muammolar turibdi. Bulardan birinchisi - yangi, progressiv yutuqlarni tez va keng kо‘lamda ishlab chiqishga tadbiq etish va xalq xо‘jaligida qо‘llash. Bu muammoni yechish uchun asbobsozlikdagi rejalash va boshqarish prinsiplarini tubdan qayta qurish kerak. Ikkinchi muammo-о‘lchash asboblarining sifatini keskin oshirish. Bu masalani yechish uchun faqat asbobsozlarning harakatlarini о‘zi kamlik qiladi. Statik asbob uskunalarning aniqligi va ishonchliligini oshirish, yuqori sifatli materiallar ishlab chiqarishni kengaytirish, elektron texnikasi mahsulotlarining tavsiflarini yaxshilash va ishonchliligini oshirish lozim.

Kо‘rinib turibdiki, bu masalalarni yechish uchun о‘z navbatida о‘lchash-nazorat texnikasini mukammallashtirish zarurdir. Bu jarayonning dialektik birligi ilmiy-texnik taraqqiyot muammolariga hamma talablarni chuqur tahlil qilish asosida atroflicha yondoshish lozimligini ta’kidlaydi. Shubha yо‘qki, bu muammolar yechilib, ular ortidan yangilari, yanada murakkabliroqlari kun tartibiga qо‘yiladi. Ilmiy-texnik tafakkurning oldingi qatorlarida doimo olg‘a qarab harakat qilish - metrologiya fanining asosiy shioridir.