Электроника ва автоматика факультетининг «Радиотехника ва касб таълими» кафедрасида 5522000 – Радиотехника ва 5140900 – Касб таълими ихтисосида таълим олувчи талабалар учун «аналог электрон šурилмалар схемотехникаси»

Xalqaro birliklar tizimining kogerent hosilaviy birliklarini tuzish qoidalari

Xalqaro birliklar tizimining kogerent hosilaviy birliklari (keyinchalik hosilaviy birliklar) odatda kattaliklarni bog‘laydigan sonli koeffitsiyenti 1 ga teng bо‘lgan oddiy tenglamalar (aniqlaydigan tenglamalar) orqali tuziladi. Hosilaviy birliklarni hosil qilish kattaliklarni bog‘laydigan tenglamalarda kattaliklar belgilarini SI birliklarining belgilari bilan almashtirish orqali amalga oshiriladi. Misol - Tezlik birligi mо‘g‘pu chiziqli va bir tekis harakatlanuvchi s

v  ,

t

bu yerda v - tezlik; s -о‘tilgan yо‘lning uzunligi; t - moddiy nuqtaning harakatdagi vaqti.

S va t о‘rniga ularning SI birliklari qо‘yilsa, quyidagi tenglama chiqadi:

[v]=[s]/[t]=1 m/s

Binobarin, SI tizimida tezlik birligi sekundiga metr. U, 1 s vaqtda nuqta 1 m masofaga siljiydigan tо‘g‘richiziqli va bir tekis harakatlanuvchi moddiy nuqtaning tezligiga geng.

Agar bog‘lanish tenglamasi 1 dan farqqiluvchi son koeffitsiyentga ega bо‘lsa, unda SI kogerent hosila birliginihosil qilish uchun, SI birliklarining shunday son qiymatlari tanlab olinadiki, uni о‘ng qismidagi koeffitsiyentga kо‘paytirilishi natijasida umumiy son qiymatibirga teng bо‘lishi kerak.

Misol - Agar energiya birligini hosil qilishuchun

E  mv²

tenglama ishlatilsa, bu yerda YE- kinetik energiya; t - moddiy nuqta massasi;

v-moddiy nuqtaning harakatlanish tezligi,

u xolda SI tizimidagi kogerent energiyasining birligini hosil qilish uchun quyidagi

tenglamadan foydalaniladi.

1 ² 1 ²

[E]  ( )(2[m] [v] )  ( )(2kg)(1m/ s) 

2 2

 1kgm/ s² m  1N m  I J

yoki

1² 1²

[E]  [m]( 2[v])  (1 kg)( 2 m/ s) 

22

 1kgm/ s² m  1N m  I J

Shunday qilib, SI tizimida energiya birligi joul bо‘ladi (nyuton metrga teng). Kо‘rsatilgan misollarda u massasi 2 kg va harakat tezligi - 1 m/s yoki massasi 1 kg va harakat tezligi - 2 m/sharakatlanuvchi jismning kinetik energiyasiga teng.