Электроника ва автоматика факультетининг «Радиотехника ва касб таълими» кафедрасида 5522000 – Радиотехника ва 5140900 – Касб таълими ихтисосида таълим олувчи талабалар учун «аналог электрон šурилмалар схемотехникаси»

3.3 Xalqaro birliklar tizimi

1960 yili о‘lchov va og‘irliklarning XI Bosh konferensiyasi Xalqaro birliklar tizimini qabul qilgan bо‘lib, mamlakatimizda buni SI (SI - Systeme international) xalqaro tizimi deb yuritiladi. Keyingi Bosh konferensiyalarda SI tizimiga bir qator о‘zgartirishlar kiritilgan bо‘lib, hozirgi holati va birliklarga qо‘shimchalar va kо‘paytirgichlar haqidagi ma’lumotlar 1- va 2-jadvallarda keltirilgan.

3.4 Kattalik birliklarini va о‘lchamlarni belgilash va yozish qoidalari

1. Kattaliklarning birliklarini belgilash va yozish borasida standartlar asosida meyorlangan tartib va qoidalar mavjud. Bu qoidalar va tartiblar GOST 8.417-81da atroflicha yoritilgan.

1-jadval

Kattalik							Birlik
Nomi	О‘lchamligi		Nomi		Belgisi		Ta’rifi
Uzunlik	L		metr		m		Metr bu yorug‘lik 1/299792458 svaqt oralig‘ida vakuumda bosib о‘tadigan masofa
Massa	M		kilo- gramm		kg		Kilogramm bu massa birligi bо‘lib xalqaro kilogramm-prototipining massasiga teng
Vaqt		T		sekund		s		Sekundbuseziy - 133 atomi asosiy holatining ikki о‘ta nozik sathlari orasidagi bir-biriga о‘tishiga muvofiq keladigan nurlanishning 9 192 631 770 davridir
Elektr toki (elektr tokining kuchi)		1		amper		A		Amper bu vakuumda bir-biridan 1 m oraliqda joylashgan, cheksiz uzun, о‘ta kichik dumaloq kо‘ndalang kesimli ikki parallel tо‘g‘ri chiziqli о‘tkazgichlardan tok о‘tganda о‘tkazgichning har1 m uzunligida 210^-7 N ga teng о‘zaro ta’sir kuchini hosil qila oladigan о‘zgarmas tok kuchi
Termodinami k harorat		θ		kelvin		K		Kelvin bu termodinamik harorat birligi bо‘lib, usuvning uchlanma nuqtasi termodinamik haroratning 1/273,16 qismiga teng
Modda mikdori		N		mol		mol		Mol bu massasi 0,012 kg bо‘lgan uglerod – 12 da qancha atom bо‘lsa, uz tarkibiga shuncha elementlarini olgan tizimning modda miqdoridir. Molni tadbiq etishda elementlari guruhlangan bо‘lishi lozim va ular atom, molekula, ion, elektron va boshqa zarrachalar guruhlaridan iborat bо‘lishi mumkin
Yorug‘lik kuchi		J		kandela		cd		Kandela bu berilgan yо‘nalishda 540- 10Hz chastotali monoxramatik nurlanishni tarqatuvchi va shu yо‘nalishda energetik yorug‘lik kuchi 1/683 W/sr ni tashkil etuvchi manbaning yorug‘lik kuchidir
Izohlar:

1. 
   Kelvin temperaturasidan (belgisi T) tashqari t=T-To ifoda bilan aniqlanuvchi Selsiy temperaturasi (belgisi t) qо‘llaniladi, bu yerda ta’rifi bо‘yicha T=273,15 K. Kelvin temperaturasi kelvinlar bilan Selsiy temperaturasi - Selsiy graduslari bilan ifodalanadi(xalqaro va о‘zbekcha belgisi
   

°S). О‘lchovi bо‘yicha Selsiy gradusi kelvinga teng. Selsiy gradusi bu «kelvin» nomi о‘rniga ishlatiladigan maxsus nom.

2. 
   Kelvin temperaturalarining ayirmasi yoki oralig‘i kelvinlar bilan ifodalanadi. Selsiy temperaturalarining ayirmasi yoki oralig‘i kelvinlar bilan ham, Selsiy graduslari bilan ham ifodalashga ruxsat etiladi.
   
3. 
   Xalqaro amaliy temperatura belgisini 1990 yilgi xalqaro temperatura shkalasida ifodalash uchun, agar uni termodinamik temperaturadan farqlash lozim bо‘lsa, unda termodinamik temperatura belgisiga «90» indeksi qо‘shib yoziladi (masalan, T₉₀yoki t₉₀)