"elektron tijorat va raqamli iqtisodiyot" kafedrasi "iqtisodiyotda axborot komplekslari va texnologiyalari"

Biznes samaradorlikni boshqarish (BPM).
Zamonaviy biznesga natijaviy 
mahsulotni yaratish imkonini beruvchi turli operatsiyalar to‘plami zarur bo‘ladi. 
Bunday operatsiyalar majmuasining aniq bir ketma-ketlik asosida bajarilishi, o‘z 
navbatida, biznes-jarayonni tashkil etadi. Bu atama orqali miqdoriy o‘lchash mumkin 
bo‘lgan bir qator aniq masalalarni echish zarurati tushuniladi.
Bu masalalarni echish asosiy maqsadi avvaldan rejalashtirilgan natijaga o‘z 

---

154 
vaqtida erishish bo‘lgan xodimlar hamda tizimlarning o‘zaro aloqadorligida amalga 
oshiradi.
Yangi hisob ochish, xizmat safarini rejalashtirish, shartnomalarni kelishib olish 
va hujjatlashtirish, salohiyatli mijoz\xaridorga buyurtma summasini hisoblab berish, 
byudjetlashtirish, smeta tuzish, ishlab chiqarish buyurtmalarini bajarish, xizmatlar, 
tovarlarni yuklash – bularning barchasi biznes-jarayonlarga misol bo‘la oladi.
Biznes-jarayonlarni joriy etish - bajarilayotgan harakatlarning qat’iy nazorati, 
boshqariluvchanlik va ijro mahsuldorligi hamda tezligini oshirishni ta’minlashga 
imkon beruvchi texnologik echimdir. 
Kompyuter 
erasining 
boshlanishi 
biznes-jarayonlarni 
takomillashtirish 
yo‘nalishlarini smarali rivojlantirish imkonini berdi. Dastlabki davrda 
tashkilot 
resurslarini rejalashtirishga
alohida e’tibor qaratildi. Biznes-jarayonlarni boshqarish 
ishlab chiqarish, logistika, sotib olish, buxgalteriya kabi sohalarda keng ko‘lamda 
qo‘llanila boshlandi, bevosita savdo va marketing sohalarini avtomatlashtirish ishlari 
olib borildi. 
Keyingi navbatda etkazib beruvchi va mijozlar bilan o‘zaro munosabatlarni 
boshqarishda avtomatlashtirilgan tizimlar joriy etila boshlandi. Hozirgi kunda biznes-
jarayonlarini boshqarish (BPM) va kompaniyaning barcha (yoki qisman, asosiy) 
biznes-jarayonlarini boshqarishni avtomatlashtirishga imkon beruvchi kompyuter 
tizimlari faol joriy etilayotganligini kuzatish mumkin.
BPM tizimlari samaradorligini ahamiyatli darajada oshirish mumkin bo‘lgan 
tarmoqlarda joriy etiladi. Ba’zi bir jarayonlar tashkilotning bir nechta bo‘linmalarini 
o‘z ichiga olishi mumkin, ba’zilari esa kompaniyaning yetkazib beruvchilar, biznes 
hamkorlar, mijozlar bilan o‘zaro munosabatlari natijasida paydo bo‘ladi. 
Mehnat unumdorligini oshirishda xodimlarni yollashdan buyurtmalarga ishlov 
berishgacha boʻlgan biznes-jarayonlar o‘ta muhim hisoblanadi. BPM biznes-
jarayonlarni avtomatlashtiradi hamda tartibga soladi, faoliyatni samarali bajarilishi 
va mahsuldorlikka erishish uchun ishlab chiqarish jarayonlarini qayta qurish, 
boshqarish va nazorat qilishni osonlashtiradi.
BPMdan samarali foydalanish uchun korxonalar jarayon natijalariga e’tiborini 
jalb qilishi va ishlab chiqarish oqimlarini jarayonning rejalashtirilgan natijalarini 
e’tiborga olgan holda olib borishi kerak. Inson va kompyuter tomonidan 
bajarilayotgan masalalar bir-biridan farq qilmasligi kerak. BPM tizimi ob’ektlar, 
masala va joyi o‘rtasidagi o‘zaro aloqani e’tiborga oladi hamda ularni texnologik 
jarayonga moslashtiradi.