Электрофил қўш боғларнинг региоселективликдан энантиоселективликгача конжугат алькинилланиши. Абстракт

Схема 40
Дифтор (фенилсулфонил) метил қисми турли хил фтор ўз ичига олган гуруҳларга айлантирилиши мумкин. Шундай қилиб, реакция Mg ва TMSCl билан ишлов беришда редуктив элиминация сувли HF ёки Selectftor билан сўндирилгандан сўнг мос равишда дифтор ёки трифлорометил кетонга айланиши мумкин бўлган энолат эфирини берди. Бундан ташқари, дифтор(фенилсулфонил)метил қисми мос келадиган β-алкинилланган эстер ёки амидни олиш учун метокси гуруҳи ёки амин билан алмаштирилиши мумкин (41-схема).
а,б-тўйинмаган 1,1,1-трифторметил кетонларни ҳам худди шу катализатор ёрдамида алкиниллаш учун катализатор юкини ва 1,2- ва 1,4- қўш алкинилланиш маҳсулоти ҳосил бўлишида алкин ва асос миқдорини камайтириш керак эди. Ўзгартирилган шароитда β-алкинилланган 1,1,1-трифторметил кетонлари яхши рентабеллик ва мукаммал энантиомерик ортиқча билан олинди. Бу жараёнда арил ва гетероарил устунлик қилди, шу билан бир қаторда β-позициядаги алкил ўрнини босувчи моддалар ҳосил бўлишига йўл қўйилди. Шуниси эътиборга лойиқки, алмаштирилган фенилацетиленлардан ташқари, фенил-1-бутин ҳам реактив бўлган, аммо бу ҳолда қандайдир каттароқ катализатор юки талаб қилинган ва олинган энантиоселективлик ароматик алкинлар билан кузатилганидан бир оз пастроқ бўлган (42-схема).
Худди шу каталитик тизим 1,3-дийнларни а,б-тўйинмаган 1,1,1-трифлорометил кетонларга кенг субстрат ва алкин доираси билан конжугат қўшиш имконини берди. Шундай қилиб, реаксия нафақат ароматик (ее > 90%), балки алкил (ее > 80%) ўрнини босувчи б-ҳолатида бўлган енонлар билан ҳам ишлади. Бундан ташқари, 4-позицияда арил, алкил ва силил гуруҳларига ега бўлган 1,3-дийнлар мос нуклеофиллар бўлиб, реаксия маҳсулотларини яхши рентабеллик ва мукаммал енантиоселективлик билан таъминлайди (42-схема).
Муаллифлар томонидан трифлорометил энонларнинг конжугат алкинилланиши учун ишончли каталитик цикл таклиф қилинган (43-схема). [Cu(CH₃CH)₄]BF₄ катионик комплекси ва МеО-BIPHEL лигандлари ўртасидаги реакция каталитик комплексни ҳосил қилади, у C-C уч боғга p-комплекслашганда алкиннинг терминал протони кислоталилигини ошириши мумкин ва димер билан мувозанатда бўлган мос келадиган чирал мис ацетилидни ҳосил қилиб, унинг триэтиламин билан депротонацияланиши мумкин. Мис-ацетилид турлари кейинчалик эноннинг қўш боғланиши билан р-комплексни ҳосил қилади ва иккала реакция субстратини ҳам ўзаро яқинлаштиради. Aлкин эноннинг β-углеродига ўтиши ва энантиоселективликни аниқлаш босқичи, эҳтимол Cu(III) оралиқ маҳсулоти орқали мис энолатига олиб келади, бу триэтиламониум билан протонлашдан кейин катализаторнинг регенерацияси билан реаксия маҳсулотини чиқаради.
Кузатилган стереокимёнинг мантиқий асоси бифенил магистралининг эксенел-чираллик маълумотлари P-арил ҳалқалари орқали узатиладиган моделдан сўнг таклиф қилинди, улар металл марказ атрофидаги бўшлиқда тўртта дифференциаллашган квадрантни аниқлайди, улардан иккитаси субстратлар ва реагентлар яқинлашиш учун очиқдир. Стереоген марказнинг шаклланиши тетракоординацияланган Cu(I) тури орқали содир бўлади, бунда қўш боғланиш Re-face алкин таъсирига дучор бўлади, Re-face эса (Р)-МеО-BIPHEP нинг битта арил ҳалқаси билан ҳимояланган. (1-расм).
Ва ниҳоят, бизнинг жамоамиз терминал алкинлар ва катализатор сифатида таниафос-Cu(I) комплексидан фойдаланган ҳолда β-трифторметил α,β-энонларнинг биринчи энантиоселектив конжугат алкинилланиши ҳақида хабар берди⁴⁹. Трифторметилланган пропаргилик чирал маркази β-позициясида кетонларнинг реакциясини таъминланган. Карбонил гуруҳига бириктирилган ароматик гуруҳларга эга бўлган энонларга, яъни 2-тиэнил ҳосилаларига фенилацетилен ҳосилалари, 2-тиофенилэтин ва 4-фенил-1-бутин қўшилганда яхши унум ва энантиомерик ортиқча олинди. Кетонга бириктирилган фенилэтил гуруҳига эга бўлган энонлар яхши энантиомерик ортиқча билан реакцияга киришди, аммо ўртача рентабелликга эга бўлди, п-бутил гуруҳи билан алмаштирилган кетон эса реактив ҳолатда эмас эди (44-схема).
Aлкинил трифторметил кетонлари гетероциклик бирикмаларга олиб келадиган турли циклланиш реакцияларига дучор бўлиши мумкин (45-схема).
Шундай қилиб, β-алкинил 1,1,1-трифлорокетонларни метилмагний хлорид билан регенерация қилиш, сўнгра ҳосил бўлган спиртни кумуш катализли циклизацияси трифлорометилланган тўртламчи стереомарказга эга бўлган дигидрофуранларни берди. Бошқа томондан, β-алкинил-β-трифторметил кетонлар асосий муҳитда ёд билан ишлов берилганда диҳидропиранлар ҳосил бўлди.