Elektroakustika

 
 
 
 
 
3.3 – rasm. Tovush bosimi o‘zgarishini elektr signalga o‘zgartirish 
va uzatish : 
a) chiziqli qurilma orqali o‘zgartirish; b) elektr signalga nochiziqli 
buzilishlar bilan o‘zgartirish 
3.9. Nochiziqli buzilishlar 
 

---

86 
Nochiziqli buzilishlar
deb tabiiy tovush manbai spektri tarkibida 
bo‘lmagan va eshittirish signalida yangi chastota tarkiblarini paydo 
bo‘lishi bilan bog‘liq buzilishlarga aytiladi. 
Faraz qilaylik 


t
cos
t
cos
U
u
2
1
m
кир




(3.9) 
Chiqishdagi signal 
















t
)
cos(
t
2
cos
2
1
1
bU
)
t
cos
t
(cos
aU
u
1
1
2
2
m
2
1
m
чик

t
)
cos(
1
1



(3.10)
Bu ifodadan ko‘rinib turibdiki, asosiy chastota 
1

va 
2

lardan 
tashqari signalda yangi, asosiy chastotadan ikki marta katta 
1
2

va 
2
2

parazit tarkiblar, hamda 
2
1



, yig‘ma-ayirma tonlar paydo bo‘ldi. 
Yig‘ma - ayirma tonlar birinchi hadli 
kombinatsiya tonlari
deb 
ataladi, hosil bo‘lgan nochiziqli buzilishlar esa 
kvadratik buzilish
deb 
ataladi. Nochizikli buzilishlar garmonika koeffitsienti bilan baholanadi: 
%,
100
U
...
U
U
K
1
m
2
3
m
2
2
m
r



(3.11) 
bunda, 
1
m
U
- signalning asosiy tarkib amplitudasi. 
Garomonika koeffitsientlarini baholashning turli usullari mavjud, 
bular: garmonika usuli, tonlar ayirmasi usuli. 
Tajribalar shuni ko‘rsatdiki tinglovchi nosimmetrik buzilishlarni 
kamroq sezadi. Yuqoridan amplituda cheklanishi bilan bog‘liq 
buzilishlar, eshitishga kamroq ta’sir etadi, markazdan cheklashda esa 
buzilishlar ko‘proq seziladi. 
Nosimmetrik buzilishlar 
)
x
(
f
y

bog‘lanishning toq darajalarida, 
simmetrik buzilishlar-juft darajalarda paydo bo‘ladi. 

---

87 
3.4- rasm. Katta va katta bo‘lmagan signal amplitudalarining 
cheklanishi: 
a) yuqoridan cheklash; b) pastdan (markazdan) cheklash 
Tinglovchilar uchun ovozni qayta eshittirish sifati yetarlicha yuqori 
bo‘lishi uchun ovoz eshittirish elektr kanali traktlarining parametrlari 
GOST 11515 - 91 bo‘yicha belgilangan talablarga javob berishi lozim. 
Tovush eshittirish elektr kanallari va traktlarining parametrlari 
sifatini me’yorlashtirish shu kanal va tarktlarda signallarning ruxsat 
etilgan shovqin sathlarini sub’ektiv-statistik ekspertiza yo‘li bilan 
aniqlashga asoslangan. 
Buzilishlar quyidagi bosqichlar bilan belgilanadi: