Elektroakustika

asosiy tonning tovushi
T
0
deb ataydilar. Unga teskari 
bo‘lgan kattalikni 
asosiy tonning chastotasi
o
0
T
1
f

 
deb ataydilar. 
Asosiy ton chastotasining o‘zgarishi 
intonatsiya
deb ataladi. Har bir 
odamda o‘ziga xos asosiy ton chastotasining o‘zgarish diapazoni va 
o‘zining intonatsiyasi bor. Intonatsiya odamlarni farqlashda juda katta 
ahamiyatga ega. Asosiy ton, intonatsiya, og‘zaki «uslub» va tovush 
tembri odamlarni aniqlashda xizmat qiladi. 
Nutq tovushlarini talaffuz qilishda til, lablar, tishlar, pastki jag‘, 
tovush mushaklari har bir fonema uchun ma’lum holatda yoki harakatda 
bo‘lishi kerak. Bu harakatlar 
nutq a’zosining artikulyatsiyasi
deb 
ataladi. 
Tovushlarni talaffuz qilganda nutq trakti orqali tonal impuls signali 
yoki shovqin yoki ikkalasi ham birgalikda o‘tadi. Nutq trakti 
artikulyatsiya a’zolari yordamida bir qator murakkab akustik filtrlarni 
tashkil qiladi. Buning natijasida bir xil egib o‘tayotgan tonal yoki 

---

81 
shovqin spektrlari bir qator maksimum va imumlarga ega bo‘lgan 
spektrlarga aylanadi. 
Spektrning maksimumi 
formanta
, minimum yoki nol qiymatlari 
- 
antiformanta
deb ataladi. Spektrning egilishi har bir fonema uchun 
shaxsiy va ma’lum shaklga ega. Nutqlarni talaffuz qilganda nutq spektri 
uzluksiz o‘zgaradi, natijada formant o‘zgarishlari bo‘ladi. Nutqning 
chastota diapazoni 70 ÷ 7000 Gs oralig‘ida. 
3.6. Ikkilamchi signal 
 
Ideal holatda ikkilamchi signal birlamchi signalni aniq qayta 
eshittirishi kerak, ammo bunday aniqlik hamma vaqt kerak emas, chunki 
odam eshittirishdagi noaniqliklarni sezmasligi mumkin. Undan tashqari 
amalda bunday aniqlikni ta’minlash yoki saqlash ancha mushkul. Badiiy 
eshittirishlarda, televidenie va ovoz yozishda moslikka imkoniyat 
boricha harakat qilish kerak, unda tinglovchilarda hosil bo‘ladigan 
tovush eshitilishi, tinglovchi aynan shu tovushni akustik sharoitlari 
yaxshi bo‘lgan joyda eshitganiga mos bo‘lsin. Eshittirishiing axborot 
vositalari va telefon aloqasi uchun bu moslik faqatgina nutq aniqligini 
ta’minlash bilan keyinchalik esa, eshittirish sifatini oshirish bilan 
bog‘liq. Faqat shu hollardagina ikkilamchi signalni birlamchi signalga 
mosligini ta’minlash zarur. Ikkala holatda ham iqtisodiy ko‘rsatkichlar 
alohida ahamiyatga ega. 
Eshittirish aniqligining buzilishi turlicha bo‘lishi mumkin. Ulardan 
ayrimlarini ko‘rib chiqamiz. 
Akustik kelajakning yo‘qolishi. Tovush signalini bir kanalli 
tizimdan uzatganda, xonada bir necha mikrofonlar bo‘lishiga qaramay 
eshitish bir quloq bilan tinglagandek tuyuladi. Eshitish a’zosi uchun 
tovush manbai har doim amaldagi ikkilamchi manbalarga nisbatan 
qandaydir o‘rtacha holatda joylashgandek tuyuladi, chunki vaqt siljishi 
va tinglovchining ikkala qulog‘idagi sathlar farqi birlamchi manbaning 
joylashgan joyiga bog‘liq emas. Bu buzilishni qisman stereofonik 
uzatish tizimi, ya’ni signallarni ko‘pkanalli uzatish tizimi yordamida 
tuzatish mumkin.